CONCERTRECENSIE. Fantasy Colours, Paul van Kemenade en gasten. Concertzaal Tilburg,
8 december ’11.
beeld: Stef Mennens
door: Rinus van der Heijden

In tijden dat subsidiestormen de lage landen beuken, moeten de slachtoffers ervan overeind blijven door de luwte achter het noodweer op te zoeken. De Tilburgse altsaxofonist Paul van Kemenade ging met zijn rug tegen de orkaan in staan, huurde de prestigieuze Concertzaal van Tilburg af en wreef het zand uit de ogen van flaterende subsidievertrekkers door een overzicht te bieden van muziek vanaf de vijftiende eeuw tot heden. Te weinig geld? De rechtgeaarde kunstenaar laat zich zijn muzikale missie uiteindelijk nooit afnemen.

Paul van Kemenade trad in verschillende samenstellingen op, zoals met Three horns and a bass, percussionist Serigne Gueye en flamencogitarist El Periquin.

‘Fantasy Colours’ heeft Paul van Kemenade zijn project genoemd. Hij had er politici, mensen uit het bedrijfsleven, medemusici en andere kunstenaars en natuurlijk zijn vele fans uit de Nederlandse ommelanden voor uitgenodigd. Een ruim driekwart gevulde Concertzaal kreeg een enorme muzikale feesttaart opgediend, met een torenhoge dot slagroom er bovenop in de vorm van een onwaarschijnlijk geacht samengaan van klassiek, improvisatiemuziek, flamenco en Afrikaanse klanken. Een gewaagd, maar geslaagd evenement, dat het merendeel van de bezoekers na afloop met grote achting de Concertzaal deed verlaten. ‘Wat mooi, wat mooi’, hoorde je alom verzaligd verzuchten.

‘Fantasy Colours’ kreeg een extra lintje om de feestverpakking, doordat het toonaangevende Amerikaanse jazz- en bluestijdschrift DownBeat het had behaagd, Paul van Kemenade’s jongste cd ‘Close Enough’ met zes andere uitgaven te verkiezen tot beste album van 2011. Voorzitter Jan Doms van de Stichting Paul van Kemenade vertelde het voor aanvang van het concert voor wie dit nog niet wist, en de zaal reageerde met een daverend applaus op deze mededeling.

Spreekstalmeester van de avond was de Britse komiek en musicus Earl Okin, die het muzikale gedeelte opende met twee liedjes, wat maffe kletspraat en toen de deur open smeet naar de intentie van de avond: échte muziek. Pianist Stevko Busch en Paul van Kemenade traden er voor aan, openden met een compositie van de Rus Alexander Glazunov, plakten er ‘Pace’ van Busch en het van de indringende titel voorziene ‘Bramen plukken in the Busch’ van Paul van Kemenade achter aan. ‘Bramen plukken’ schreef hij oorspronkelijk voor pianist Michiel Braam. Dat klonk in de bewerking voor deze avond onder meer door in een heuse Rachmaninov-notenkanonnade van Busch. Braam zou er blij mee zijn geweest.


Angelo Verploegen en Paul van Kemenade. Het gezelschap met vocaal ensemble Cappella Pratensis. De Britse komiek en musicus Earl Okin.

Cappella Pratensis is een vocaal ensemble, dat zich heeft gespecialiseerd in de meerstemmige muziek uit de 15e  en 16e eeuw. Drie leden ervan doken voor het eerst op op Van Kemenade’s cd ‘Close Enough’, deze avond waren er vier. Zij gaven een hoogstaande demonstratie van a capellazang, die zich uitstrekte van eenstemmig Gregoriaans tot de rijke polyfonie van renaissance en barok.

Een groter contrast met Cappella Pratensis was nauwelijks denkbaar toen Three horns and a bass zich aandiende: trombonist Louk Boudesteijn, flügelhornspeler Angelo Verploegen, altsaxofonist Paul van Kemenade en contrabassist Wiro Mahieu. Gelauwerde improvisatoren, die het zich in het stuk ‘Lapstop’ blijmoedig moeilijk maakten door de vele tempowisselingen en in ‘Close Enough’ als fluweelzachte minnestrelen de hoofden van het publiek op hol brachten.

Na de pauze bezetten alle musici van de eerste set het podium, plus percussionist Serigne Gueye en flamencogitarist El Periquin. Geopend werd met de Van Kemenadeklassieker ‘Kosmo’, hier bewerkt voor grote bezetting. Indrukwekkend waren de collectieve improvisaties, die rijkelijk vloeiend uitmondden in het zo aansprekende thema van het stuk. De inbreng van Cappella Pratensis beperkte zich slechts tot het eindeloos herhalen van de woorden ‘Stella Maris’. Nadien waagden drie van de vier zangers plus Paul van Kemenade zich op glad ijs met ‘The Joy’, een gearrangeerd uittreksel uit de ‘Missa Pro fidelibus’ van de vijftiende-eeuwer Pierre de la Rue. Wie het project ‘Officium’ kent van het Hilliard Ensemble met sopraansaxofonist Jan Garbarek, kan zich enige voorstelling maken van de uitwerking van ‘The Joy’: de ijle stemklanken van de drie zangers, vermengd met een omfloerste en met nat mondstuk aangeblazen improvisatie op de altsax. Het verschil tussen Hilliard/Garbarek en Pratensis/Van Kemenade zat vooral in de aanpak: de eersten zochten hemelse sferen op, de tweeden plantten hun voeten in middeleeuwse aarde.


Paul van Kemenade's  project 'Fantasy Colours' trok vele fans en genodigden naar de Tilburgse Concertzaal.

‘Fantasy Colours’ is niet alleen de naam van dit unieke project, het is ook de titel van een Van Kemenadecompositie die vanaf de eerste noot je gemoed beroert. Direct binnendringend, prachtig melodisch materiaal, dat hier een nieuwe, diepgaander bewerking kreeg. In ‘Freeze!’, ook een oudje van Paul van Kemenade en bewerkt door Cappella Pratensisleider Stratton Bull, kuierden de zangers waarlijk langs de rand van de afgrond. Hun timing was hier niet meer je-van-het, hun stemvolume bokste krampachtig op tegen de totaalklank van de instrumentalisten en de daarvóór getoonde zelfverzekerheid leek ingezakt. Ook El Periquin had wel wat meer duiten in het muzikale zakje mogen doen.

Het laatste is niet de enige kritiek op dit eenmalige en gedurfde initiatief van Paul van Kemenade. Zijn moed om een heuse concertzaal te bespelen is lovenswaardig, maar heeft ook een keerzijde. Bij enigszins ingevoerde jazzluisteraars wringt de statigheid van zo’n klassieke muziektempel met het vrijheid-blijheidaspect van de traditionele jazzclub. Was dit de reden dat in de realisering van ‘Fantasy Colours’ het gebrek aan vaart en ongebondenheid zich liet voelen? Het leek erop dat Paul van Kemenade zijn muzikale boodschap had aangepast aan de ‘deftigheid’ van Concertzaal Tilburg. En dat is jammer. Want jazz – die toch de basis was van dit mooie ‘Fantasy Colours – duldt geen enkele aanpassing.

• Paul van Kemenade

Zie ook:

• 01-12-12 Downbeat: Van Kemenade's Close Enough beste album 2011
  02-02-11 Paul van Kemenade – Close Enough (cd-recensie)