FESTIVALRECENSIE. Internationales Jazz Festival Münster, Duitsland, 3 t/m 5 januari 2025
beeld: Tim Dickeson
door: Georges Tonla Briquet en Leentje Arnouts

Gedurende drie dagen vormde het theatergebouw in het Duitse stadje Münster traditiegetrouw het decor voor het jazzfestival dat daar voor de eerste maal georganiseerd werd in 1979. Op de affiche prijkten heel veel jonge en ook minder jonge artiesten, wel allemaal uit de Europese scene. Dat is meteen de troefkaart van Fritz Schmücker die in 2025 zijn veertigjarig jubileum mocht vieren als artistiek directeur. Daarbij dient jazz als startpunt maar nooit als eindpunt. De rode draad door het programma was dan ook een geflirt met stijlen en genres.

  
Pianiste Clara Haberkamp, Three Elements van contrabassist Jasper Høiby, en marimbavirtuoos Andrés Coll die voor een knallende festivalafsluiter zorgde.

Woelig verleden
Münster is gelegen in Noordrijn-Westfalen, op zowat 350 kilometer van Brussel en 225 kilometer van Amsterdam. De stad kende een woelig politiek en religieus verleden maar heeft nu toeristische aantrekkingspolen zoals het oude centrum, talrijke musea en architectonische parels waaronder de bibliotheek en het heropgebouwde industrieel erfgoed aan de stadshaven. De laatste decennia komen wielertoeristen naar de stad voor het uitgebreide fietspadennet terwijl kunstliefhebbers het Skulptur Projecte appreciëren, een evenement rond beeldhouwwerken dat om de tien jaar plaatsvindt sinds 1977.

Jazzliefhebbers stippen sinds 1979 in hun agenda steevast de eerste week van januari aan. Het hoofdprogramma wordt sinds 2013 gehouden in de twee auditoriums van Theater Münster. Dit was het eerste grootschalige en modernistische theater gebouwd in het Duitsland van na WO II. Een opvallende constructie mede door de plafondbelichting van twaalfhonderd sierlijke lichtpunten. Voor de improvisatie- en afsluitingsconcerten is een kleine verplaatsing van enkele minuten vereist naar een nabijgelegen kerk en een club.

  
Brainteaser Orchestra van Tyn Wybenga met speciale gast violist Théo Ceccaldi, trombonist Nabou Claerhout en vele anderen.

Vibrerende toekomstjazz 
Het internationale gezelschap Brainteaser Orchestra mocht openen. Dit buitenmaats orkest met uitvalsbasis in Nederland werd opgericht door componist en toetsenist Tyn Wybenga. Onder de muzikanten talrijke inmiddels bekende namen uit de jonge generatie waaronder gitarist Teis Semey en de Belgische trombonist Nabou Claerhout. In hun midden tevens saxofonist Kika Sprangers, drummer Jamie Peet en als special guest de Franse violist Théo Ceccaldi. De doorgedreven composities voor het apart instrumentarium van onder meer rietblazers, strijkers, trombone, gitaar, bas en drums werden door Wybenga met weidse gebaren gedirigeerd. Hij gunde echter iedere pion van het strak spelend gezelschap ruimte voor eigen(zinnige) inbreng. Interventies die het talent van elkeen in de verf zetten. Als inventief aanknopingspunt citeren we graag gelijkaardig werk van David Axelrod, Maria Schneider en Darcy James Argue. Deze compositie-opdracht werd ook al eens omschreven als vibrerende toekomstjazz. Enig minpuntje, de drums die te veel naar voor geschoven werden in de mix. Uiteindelijk toch een overtuigende en tekenende opener als statement voor het festival.

  
Het sextet Kind van saxofonist Jan Klare met onder meer drummer Bruna Cabral.

Hoekig en scherp
Ook heel internationaal was het nieuwe sextet Kind van Jan Klare, de man achter de ‘morning sessions’ tijdens het Moers Festival maar vooral met een indrukwekkend cv. Het instrumentarium bestond naast saxofoons van Klare verder uit trombone, klarinet, cello, bas en drums. Net als bij The Dorf, een van Klare zijn andere groepen, stelden we een uitbundig wild om zich heen schoppen vast. Het ensemble reeg hoekige en scherpe uitbarstingen aan elkaar via opgebroken ritmepatronen. In een passage koppelden ze zelfs de New Orleans traditie aan funk, zoals de groep Devo dat indertijd durfde. Eclectische polyfonische muziek, te klasseren als controlled deranged progchamber volgens de bio. Kind vierde net zijn eerste verjaardag maar het potentieel is nu reeds evident. Tot zover de meest exuberante optredens van die dag.

  
Het Weavers Quartet rond pianist Makiko Hirabayashi, met saxofonist Fredrik Lundin.

Händel
Het Japans-Deens-Zweedse Weavers kwartet rond pianist Makiko Hirabayashi met verder nog saxofonist Fredrik Lundin, bassist Thommy Andersson en drummer Bjørn Heebol ontleent zijn naam aan de gelijknamige cd die in 2021 verscheen. Inmiddels is er nieuw materiaal klaar, ‘Gifts’. De basis hiervan is een compositie-opdracht rond Händel. Voor de presentatie gingen de vier heel omzichtig te werk. Het was een voortdurend en zuinig aftasten, verschuiven en invullen met als meest opvallende ankerpunten de Händel-tinten die doorschemerden en Hirabayashi die meer dan regelmatig voor een donkere ondertoon zorgde door de linkerzijde van de piano op te zoeken. Het juiste evenwicht als het ware tussen spielereien en vaste vorm verwijzend naar een van de titels, ‘Darkness And Light’.

  
Het Italiaanse trio van de 81-jarige Gianluigi Trovesi, Paolo Damiani en Ettore Fioravanti.

Levenslustig
Er viel een en ander te vieren tijdens deze editie. Zo was het veertig jaar geleden dat ‘Dances’ van het Italiaanse trio Gianluigi Trovesi, Paolo Damiani en Ettore Fioravanti verscheen. Met een knipoog hiernaar stelden de drie het vervolg voor, ‘Old And New Dances’. Dat Trovesi een week later eenentachtig wordt, maakte alles net wat feestelijker. Hij speelde met het elan en de inzet van een pas gelauwerd jong talent. De drie genoten duidelijk zelf van hun levenslustige set waar zowel swingjazz als ballades met een typerende warme zuiderse sfeer in vervat waren maar tevens onverwachte kanttekeningen aan de rand van het experiment. Het hyper intensieve coda was de kers op de taart. Bellissimo! 

  
Het Nederlandse kwartet van trombonist Nabou Claerhout met Glenn Gaddum, Jamie Peet en Reinier Baas.

Gedreven groepsdynamiek
Trombonist Nabou Claerhout is niet meer weg te denken uit de Belgische jazzscene. In Münster stelde ze haar Nederlands kwartet voor met in de rangen gitarist Reinier Baas, bassist Glenn Gaddum en drummer Jamie Peet. Vanaf de eerste noten overheerste een gedreven groepsdynamiek. Opvallend krachtig was hoe de trombonist door de eigen composities en speelstijl haar medemuzikanten wist aan te zetten om zichzelf te overtreffen. Dat ze ook inventief omging met pedalen en effecten was een ander pluspunt. Baas vormde een centraal steunpunt door zijn uiterst persoonlijke en sterk percussieve aanslag. De nooit aflatende ondersteuning van drummer en bassist waren even onontbeerlijk. Respect voor Claerhout om het juiste evenwicht te vinden tussen ritme en melodie in het repertoire en hiervoor de juiste partners te kiezen. De uitvoering van ‘Emotion’ leek de kleine theaterzaal even om te toveren tot de beroemde Fillmore West in San Francisco eind jaren zestig. Een vorm van psychedelisch getinte blues overheerste, alleen ontbrak nog een wolk van welbepaalde rookwaar. Een absoluut hoogtepunt. Het is spannend aftellen naar de cd die nog moet verschijnen.

  
De Spaanse pianist Daniel Garcia Diego met onder meer trompettist Miron Rafajlovic en vocalist Delaram Kafashzadeh.

Ondermijnen
De Spaanse pianist Daniel Garcia Diego omringde zich met gitarist Reinier Baas, bassist Arin Keshishi, trompettist Miron Rafajlovic, percussionist Shayan Fathi en vocalist Delaram Kafashzadeh met als zelf opgelegde opdracht de clichés van flamencojazz te ondermijnen. Aan de hand van een suite in vijf hoofdstukken verschoven ze inderdaad alles hoofdzakelijk in de richting van een fusion-afgeleide. Daarbij sijpelden af en toe vederlichte schakeringen van flamenco door maar geenszins expliciet, eerder als waterverf bij een aquarel. De bijdragen van de trompettist riepen dan weer ontegensprekelijk parallellen op met de oosterse en Noord-Afrikaanse atmosfeer uit het werk van Ibrahim Maalouf. Wederom was het ook hier dat Reinier Baas een bepalende inbreng leverde door op heel inventieve wijze te flirten met flamenco maar steeds zijn eigen persoonlijke stijl te behouden. Bassist en drummer zorgden om beurt voor extra impulsen. Op die manier slaagde het sextet er uiteindelijk in een welbepaalde traditie te absorberen maar liet deze nimmer overheersen. 

  
Het duo van harpiste Alina Bzhezhinska en saxofonist Tony Kofi.

Gepaste odes
Het duo van harpiste Alina Bzhezhinska en saxofonist Tony Kofi stelde zijn fel bejubeld debuutalbum ‘Altera Vita’ voor. De harp is duidelijk niet meer weg te denken in de huidige jazzscene. Gekoppeld aan de saxofoon was dit het spirituele moment van de dag. De twee vervlochten op meesterlijke wijze de klank van hun respectievelijk instrument. Kofi produceerde continu avontuurlijke saxofoonmeanders die Bzhezhinska dan oppikte en hiermee op haar beurt verhalend uit de hoek kwam. Het toevoegen van passages met duimpiano, kleine (harmonium)effecten en wat gerinkel met belletjes verhoogde de intensiteit en de spanningsbogen. Een gepaste ode aan de erfenis van Pharoah Sanders en Alice Coltrane, wat ook de bedoeling was. 

  
Three Elements van contrabassist Jasper Høiby, 'invaller' pianist Daniel Garcia Diego en drummer Jamie Peet.

Woordenwisseling
In een vorig leven was contrabassist Jasper Høiby de steunpilaar bij Phronesis. Tegenwoordig duikt hij her en der op, waaronder op een opname met Jef Neve maar heeft ook zijn trio Three Elements met pianist Chaerin Im en drummer Jamie Peet. Kink in de kabel toen bleek dat Im onverwachts onwel werd door hevige rugpijn en forfait moest geven. Gelukkig vonden ze in de persoon van pianist Daniel Garcia Diego iemand die een uur voor het concert de rol van invaller op zich wilde nemen. Een geweldige oplossing, zo bleek. Hij sloot naadloos en zonder aarzeling aan bij Høiby en Peet. Of het de adrenaline was, zijn vervangersrol of het feit dat hij zich toch beter voelt in trioformatie dan in een sextet, hij overtrof zichzelf en kwam veel geïnspireerder over dan voordien in zijn project. Het weergaloze basspel en de uiterst herkenbare stijl van Høiby bleef natuurlijk het handelskenmerk. Peet beperkte zich, net als bij de vorige twee groepen waarmee hij op het podium stond, tot zijn hyper kinetische zelf alsof hij voortdurend onder hoogspanning stond.

Controverse alom toen Høiby zijn ‘What It Means To Be Human’ aankondigde als steun aan het Palestijnse volk. Dit lokte expliciete negatieve commentaren uit van iemand uit de zaal waarna een heftige woordenwisseling volgde. De bassist rondde dit moment af met te zeggen “with me you get the full package” en nodigde de protesteerder uit in dialoog te gaan na het optreden. Een intens concert op verschillende vlakken.

  
Klarinettist Louis Sclavis met bassist Sarah Murcia en trompettist Olivier Laisney.

Alternatieve uitvalswegen
De Franse klarinettist Louis Sclavis behoort inmiddels tot de gevestigde waarden van de Europese en internationale jazzscene, maar hij blijft bij elke release zoeken naar alternatieve uitvalswegen. Voor de uitwerking van zijn recentste project ‘India’ kon hij rekenen op bassist Sarah Murcia, pianist Benjamin Moussay, drummer Christophe Lavergne en trompettist Olivier Laisney. Een nogal misleidende titel want de connecties met het Indische werelddeel waren flinterdun tot onbestaande of ontgingen ons alleszins. Het kwartet bracht wel een intensieve set gelardeerd met verschillende invalshoeken en sublagen. Elke muzikant vervulde con brio zijn rol. Ze deinsden er niet voor terug om zowel impressionistische en filmische taferelen in te lassen als een traditionele link naar de erfenis van New Orleans en zo zelfs Wynton Marsalis dankzij trompettist Laisney. Sclavis toonde zich de nederigheid zelve door zich na elke vurige solo terug te trekken en plaats te laten aan de diverse groepsleden. Helemaal een facet van ‘the French touch’, strikt gekaderd en uitermate professioneel.

  
Pianist Clara Haberkamp met bassist Oliver Potratz en drummer Jarle Vespestad.

Driehoeksverhouding
Pianist Clara Haberkamp kreeg de Westfalen Jazz Preis 2025. Haar debuut-cd verscheen in 2011. Inmiddels vestigde ze haar naam door diverse opnamen en samenwerkingen. In Münster bracht ze samen met bassist Oliver Potratz en drummer Jarle Vespestad een mengeling van oud en vooral recent materiaal. Kenmerkend waren haar vederlicht toucher met begeleiders die als platonische aanbidders om haar heen cirkelden. Een driehoeksverhouding die al snel spanningen opleverde. Na een vleugje postkamermuziek en een gesluierde versie van ‘Ich bin van Kopf bis Fuss aus Liebe eingestellt’ kwam alles weer goed tussen de drie. Verrassen deed ze nog door Gordon Lightfoot’s ‘If You Could Read My Mind’ te brengen en een gezongen versie van de Ierse klassieker ‘Danny Boy’. Een broos namiddagmoment zonder revolutionaire benadering van the art of the trio.

  
Klarinettist Yom met de gebroeders Théo en Valentin Ceccaldi.

Meditatie
Ondanks de titel werd het in hoge mate meeslepender met ‘Le Rhythme Du Silence’, een idee van klarinettist Yom uitgewerkt samen met de gebroeders Théo en Valentin Ceccaldi, respectievelijk violist en cellist. Yom kondigde aan dat dit niet een traditioneel concert zou worden maar een meditatie als een “interstellar travel in your mind”. En hij hield woord, ook al introduceerde de violist enkele meer uitbundige stukken. Dit was zeker geen gerichte ambient maar een explosie van emoties gedragen door crescendo opgebouwde ritmegolven. Het enige optreden waarbij iedereen zwaar onder de indruk en haast gehypnotiseerd de zaal verliet. 

  
Saxofonist Xhosa Cole, drummer Tim Giles, bassist Josh Vadiveloo en pianist Pat Thomas.

Freemonk
Tenorsaxofonist Xhosa Cole, drummer Tim Giles, bassist Josh Vadiveloo en pianist Pat Thomas werkten een eerbetoon uit aan Thelonious Monk onder de titel ‘Freemonk’. Dit was een hoogmis voor aanbidders van straight jazz en de muzikale nalatenschap van de legendarische pianist. Staccato pieken, veel blues en krachtige stroomstoten gegenereerd door vier muzikanten op het scherp van de snee. De ideale gidsen voor een tijdreis naar het gouden tijdperk toen de adelbrieven van de jazz geschreven werden. Als bisnummer wisten ze ‘’Round Midnight’ en ‘Blue Monk’ tot een klein kunstwerk samen te persen. Een kwartet dat binnenkort op de affiche van elk festival moet prijken.

  
Marimbavirtuoos en pianist Andrés Coll met violist Mateusz Smoczynski en guembri-speler Majid Bekkas.

Knallende afsluiter
Het leek een bizarre keuze om het kwartet van de vierentwintigjarige marimbavirtuoos Andrés Coll als afsluiter van het festival te plaatsen. Maar neen dus, de vier zorgden voor vuurwerk. Dat violist Mateusz Smoczynski in het verleden optrad aan de zijde van onder meer Branford Marsalis en Tomasz Stanko en naam vestigde met het Atom String Quartet hielp natuurlijk. Ook drummer Ramón López en guembri-speler Majid Bekkas leveren reeds decennialang bewijs van hun meesterschap. Onder het motto ‘let there be marimba’ raakte de jonge Cole bijna volledig buiten zichzelf achter zijn instrument alsof hij op een trampoline stond te springen. Toen hij in de clinch ging met López, traditionele castagnetten in de hand, was het hek helemaal van de dam. Bekkas tekende voor een sterke blues- geritmeerde impact en Smoczynski ontpopte zich als de Jimi Hendrix van de viool. Trance en ‘verantwoord’ showmanship als elkaars yin en yang doorheen de hele set. Een knallende afsluiter van een uiterst gevarieerd en eclectisch festivalprogramma.

Zeldzaamheid
Ondanks de steeds moeilijkere financiële situatie van cultuur en zeker jazz in Duitsland viel hier geen spatje te bemerken van commerciële kruisbestuivingen met hippe stromingen. Dat is een zeldzaamheid tegenwoordig. Evenmin klinkende Afro-Amerikaanse namen op de affiche, ook dat is Münster. Wel een tiental (Duitse) premières, een relaxte timing met telkens minstens een half uur tussen de concerten en een beperkt maar degelijk culinair aanbod in een ontspannen sfeer. Fritz Schmücker en zijn ploeg kunnen tevreden terugblikken. 

NB: De Duitse tv-zender WDR3 zendt 2 februari een samenvatting uit van Jazz Festival Münster, vanaf middernacht tot 6.00 uur.

• jazzfestival.multimediadesign.net
• fotografie: timdickeson.com