OPINIE
door: Martijn van Geffen










Conservatorium van Amsterdam.

Het Fonds van Cultuurparticipatie stelde recent de vraag: zijn de gebaande wegen die een muzikant normaal gesproken aflegt - van muziekschool tot conservatorium tot professional - niet ouderwets en zo ja, zou er geen vernieuwde blik op subsidiëring nodig zijn?

Gedoeld werd op het feit dat steeds minder jongeren zich aanmelden voor de klassieke muziekles, maar middels uiteenlopende initiatieven – handleidingen op Youtube, culturele vrijplaatsen - het creatieve heft in eigen hand neemt. Moet je omwille de zeggingskracht van de culturele sector de gevestigde culturele orde en experimenterende jeugd samenbrengen, of vasthouden aan tradities?

Kunstexpressies worden in het algemeen gewaardeerd op basis van smaak. Zoals er hiërarchie is tussen mensen, is er hiërarchie in kunst en dus hiërarchie in muziek. Wie goed kijkt ziet hierbij een verband tussen de smaak van de groep die maatschappelijk hoge functies bekleden, en kunst die als legitiem kan doorgaan. Zoals de bebop begon als een minderwaardige of zelfs duivelse muzieksoort - gespeeld door Afro-Amerikaanse muzikanten tijdens sessies en nu als legitieme kunstvorm geaccepteerd - zijn tegenwoordig jongere bottom-up kunstvormen zoals de urban arts  - rap, graffiti - aan eenzelfde opmars bezig. 

Trendy
Een tweede belangrijke stap na acceptatie, is dat de betreffende kunstvorm wordt geïntegreerd in opleidingsinstituten. Nadat jazz een legitieme smaak werd - sterker nog, het is nu zelfs trendy - is jazz inmiddels al decennia lang geïnstitutionaliseerd door de integratie van deze muzieksoort in conservatoria. Terreinwinst voor jazz zou je zeggen, die globaal gezien de eerste muziekstijl is die de eer heeft naast de Europese klassieke muziek plaats te mogen nemen. 

Een andere muzieksoort die haar oorsprong kent in de Amerikaanse blues – namelijk de populaire muziek of rockmuziek - emancipeert op eenzelfde manier. Naast dat rock- en popmuziek wordt aangeboden als HBO-opleiding, is er aangetoond dat de moderne elite - de hedendaagse bepalers van de legitieme smaak - niet alleen van klassieke muziek en jazz houdt  - of ‘mag houden’ in de zin van een zelfgemaakte conventie -  maar er openlijk voor uitkomt regelmatig naar artiesten zoals Justin Timberlake en Beyoncé te luisteren, om maar een greep te nemen uit de ‘Spotify list’ van niemand minder dan Barack Obama. 











Culturele broedplaats Kytopia.


Het lijkt dus zo te zijn dat muziekvormen die voorheen verwerpelijk waren, recht hebben op emancipatie mits het de goedkeuring krijgt van degenen die de positie hebben deze goedkeuring te geven, waarna er geïnstitutionaliseerd kan worden. Als dit zo is, wat betekent dat voor de urban arts die van oudsher gekenmerkt wordt door sociaal verzet en daar misschien wel haar charme aan ontleent? Bijvoorbeeld graffiti als alternatief voor museumkunst en rap als uiting van sociale onderdrukking. De eerste tekenen van institutionalisering zijn er al, gezien het aanbod van een rap-programma op de Rockacademie. Afgezien dat het rebelse karakter ervan op deze manier onschadelijk wordt gemaakt, kan dit wederom klinken als een promotie. Maar is het dat ook? 

Innovatie
Hoewel een dergelijke ontwikkeling inderdaad een promotie is in de zin van sociale acceptatie, is het geenszins een promotie in het perspectief van artistieke innovatie die een kunstvorm nodig heeft om zeggingskracht te houden in een sociaal veranderende wereld. Klassieke muziek, nog steeds veruit het meest geïnstitutionaliseerd, innoveert het minst. Voornamelijk op het gebied van omgangsnormen met haar publiek die in een informeler wordende samenleving wat eng aanvoelen. Bij jazz gaat dit wat gemoedelijker, maar lijkt qua stijl te worstelen met het ontdekken van nieuwe mogelijkheden en dreigt daarom soms enigszins saai en suf te worden. Het wordt bijvoorbeeld vaak geassocieerd met achtergrondmuziek, te horen in onder meer hippe vintage koffiehuisjes. 

Wie nogmaals goed kijkt kan ook een verband vinden tussen een rem op innovatie en institutionalisering in de vorm van een officiële opleiding. Wie jazz gaat studeren op een conservatorium, weet dat het dient te spelen zoals jazz gespeeld dient te worden. Wie hiervan teveel afwijkt, wordt bestraft met een lager cijfer of niet eens toegelaten tot de opleiding. Nieuwe ideeën die tot innovatie kunnen leiden hebben simpelweg geen plaats op conservatoria. Dit is niemand te verwijten, want een jazzopleiding moet haar studenten nu eenmaal beoordelen op jazz zoals die in de huidige en historische vorm bestaat en bestond, inherent aan een opleiding op basis van competenties. 

Onafhankelijk
Zoals de kunstgeschiedenis in de 19e en 20e eeuw heeft geleerd ontstaat werkelijke innovatie niet top-down, maar bottom-up, waarna het dient te wachten op genoeg support en legitimiteit. Dit groeit vooral op plekken waar relatief onafhankelijk gedacht en gecreëerd kan worden; op straat, in kroegjes of in zogenaamde culturele vrijplaatsen. Het is niet voor niets dat Colin Benders, alias Kyteman, op advies van Eric Vloeimans ‘zijn eigen ding te doen’, voor een unieke fusie heeft gezorgd tussen klassieke muziek, jazz, pop en urban arts. ‘Zijn’ Kytopia, officieel een culturele broedplaats, lokt juist nationaal en internationaal talent omdat het relatief onafhankelijk, innoverend maar toch professioneel is,. 

Dit leidt geenszins tot de conclusie dat conservatoria overbodig werk doen, ze houden immers tradities in stand. Maar het roept wel de vraag op of er meer geïnvesteerd moet worden in het (her)accepteren van culturele vrijplaatsen waar ‘andersdenkenden’ samen kunnen komen. Meer aandacht voor hen die anders willen denken, maar niet kunnen omdat van hen verlangt wordt economisch nuttig te zijn. Een logica die ook past in het dominante moderne denken. De jongeren die buiten de boot vallen in het reguliere circuit zijn niet talentloos, ze spreken slechts een andere taal. En juist dat is interessant. Waarom zouden we daar niet wat meer naar luisteren en indien nodig een steuntje in de rug geven, zonder dit alles te institutionaliseren? Wie weet leidt het wel tot prachtige inspiraties en nieuwe fusies.