Archie Shepp, de zwarte, levensgevaarlijke poema van de jazz
CONCERTRECENSIE. Festival Stranger than Paranoia, Paradox Tilburg, Archie Shepp Quartet, 27 december 2007
beeld: Stef Mennens
door: Rinus van der Heijden
Het waren grote woorden die deze avond door muziekpodium Paradox waarden: ‘legendarisch’ en ‘onvergetelijk’. Ze werden geuit na afloop van het concert dat Archie Shepp gaf in het kader van het improvisatiefestival Stranger Than Paranoia. En er was geen letter van overdreven. De legendarische saxofonist kon niet anders dan de toehoorders deze kwalificaties in de mond leggen.
Archie Shepp gaf in een uitverkocht Paradox een legendarisch concert.
Er wordt al decennia gespeculeerd over de levenswijze van de Amerikaan. Shepp zou ten onder gaan aan dope en drank. Het zal allemaal wel. Daar was echter op deze avond in Tilburg niets van te merken. Toegegeven, zijn voorkomen is aangevreten door exotische en andere snuisterijen, maar in zijn spel is Shepp nog altijd de kolos die aan de wieg stond van de free jazz: onvervaard, boomsterk, fier en strijdlustig.
Vooral dat laatste is een belangrijk aspect in Archie Shepps muzikale credo. Al vanaf het begin van zijn carrière – begin jaren zestig van de vorige eeuw - is de tenor- en sopraansaxofonist een voorvechter voor gelijke rechten voor de zwarte mens in de Verenigde Staten. Zijn muziek is daarvoor hetzelfde symbool geworden als de gebalde vuist van Stokeley Carmichaels Black Power-beweging. Het is natuurlijk niet helemaal toevallig dat de revolutionaire muziek van Archie Shepp en de opkomst van Black Power in de tweede helft van de jaren zestig gelijk opliepen.
Hannibal
De 70-jarige Shepp trekt nog steeds als de Carthaagse veldheer Hannibal met zijn olifanten over de Alpen. En daaraan kan en mag niemand zich ergeren. Is de revolutionaire roep om veranderingen, zoals die klonk in de jaren zestig en zeventig, bij vrijwel iedereen verstomd, Archie Shepp blijft schreeuwen en huilen om zijn zwarte medemens een betere positie te verschaffen in de Verenigde Staten.
Hij deed dat tijdens dit gedenkwaardige concert in Tilburg als één lange muzikale tirade. Een poema die briest en brult, zich vechtend van zijn ketenen wil ontdoen. Bij de eerste noten al hoorde je waarom Archie Shepp zo’n uitzonderlijke positie inneemt in de geschiedenis van de Afro-Amerikaanse muziek. Zijn toon op de tenorsaxofoon is snoeihard en onverbiddelijk, hij slaat je er meteen mee knock-out. Hij incorporeert het fluweelzachte van zijn grote voorgangers Coleman Hawkins en Ben Webster met het genadeloze, agressieve geluid van Albert Ayler, Eddie Lockjaw Davis en John Coltrane. Dát is Archie Shepp, onnavolgbaar, uniek en onoverwinnelijk.
Archie Shepp Quartet in de Paradox.
Was Shepp in de beginjaren van zijn carrière een schreeuwlelijk in de goede zin van het woord, zo rond zijn veertigste wendde hij de steven naar de herkomst van zijn muziek. Blues, gospel en spiritual deden hun intrede. Het concert in Tilburg was ermee doordrenkt. En om die aspecten te benadrukken, zingt en declameert Shepp ook. ‘The war has begun’, beet hij het uitverkochte Paradox toe. Om er actueel aan toe te voegen: ‘I can’t go back to New Orleans’, een aanklacht tegen het nieuwe onrecht dat de Amerikaanse regering zijn arme, zwarte medemensen in dit door water verwoeste ghetto heeft aangedaan.
Elmo Hope
Het repertoire waarvan de saxofonist zich bediende, was breed. Zo breed als de geschiedenis van zijn volk. Hij speelde werk van Duke Ellington en fijnproever Elmo Hope, strooide met populaire deuntjes, betoonde zich een ware bluesshouter, liet slagwerker Steve McCraven diens lichaam als instrument gebruiken om te laten horen hoe de zwarte slaven in Amerika hun muziekcultuur levend hielden en deed geen enkele moeite om de traditioneel spelende contrabassist Wayne Dockery en pianist Tom McClung een andere richting in te drijven. Dat hoefde ook niet: Archie Shepp maakte zijn begeleiding volstrekt ondergeschikt aan zichzelf.
Hier stond maar één reus: Archie Shepp.
Als hij op momenten niet speelde, keek hij vanaf zijn kruk de zaal in. Met de triestste ogen die je je maar kunt indenken. In die ogen liggen zeventig zwaar geleefde jaren besloten, maar vooral de duistere historie van de zwarte Amerikaan. Gelukkig uit die immense triestheid zich in zijn spel op tenor- en sopraansax. Gewelddadig en krachtdadig tegelijk. Archie Shepp is in zijn nadagen nog altijd de zwarte, levensgevaarlijke poema van de jazz.
- Archie Shepp is vanavond nog te zien in Bimhuis, Amsterdam (uitverkocht)
- Stranger Than Paranoia duurt nog tot en met zondag 30 december, alle dagen in muziekpodium Paradox, Telegraafstraat 62 en de laatste dag in poppodium 013, Veemarktstraat 44, beide in Tilburg. Info: 013-5432266.
Dit concert heb ik anders beleefd: uitzonderlijk goede muziek.
Daarnaast werd tot vervelens toe aandacht gevraagd voor de overstroming in New Orleans.
Voor de overstroming speelde AC net zo goed.
Peter (E-mail ) - 02-09-’11 02:19