CONCERTRECENSIE. November Music, John Zorn in ’s-Hertogenbosch, 3 en 4 november 2023
door: Cyriel Pluimakers

Al twee keer, in 2016 en 2017, was visionair John Zorn (1953) met zijn volgelingen te gast op November Music in ’s-Hertogenbosch. Tijdens de coronapandemie ontwikkelden zich plannen voor een derde editie. Een lovenswaardig maar ook risicovol initiatief. Zorn die moeiteloos laveert tussen impro, jazz, rock en gecomponeerde muziek, zou wel eens te voorspelbaar kunnen worden. De inmiddels 70-jarige icoon van het postmodernisme heeft een programma mogen samenstellen dat maar liefst twee dagen duurt. Het is de meest omvangrijke demonstratie van zijn kunnen die er ooit op deze wereld is neergezet. Er is een avondprogramma met drie concerten op vrijdag 3 november en een omvangrijke reeks van tien activiteiten op zaterdag 4 november, met een film aan het begin en een orgelrecital aan het einde.

  
John Zorn met Julian Lage, Jorge Roeder, Ches Smith en Brian Marsella. Zorn solo en wachtend voor een optreden in 's Hertogenbosch. Foto 1 & 2 © CP.

Luidruchtig
Fans uit heel Europa hebben zich de eerste avond verzameld in de foyer van de Verkadefabriek en een Duitse platenstand doet goede zaken. Moeilijk verkrijgbare geluidsdragers verwisselen van eigenaar. Menig volgeling stopt al voorafgaand aan het eerste concert zijn rugzak vol muziek. Een uitgebreid programmaboek ontbreekt helaas: een publicatie die toch deel zou moeten uitmaken van een dergelijk kostbaar initiatief. 

Gitarist Julian Lage, pianist Brian Marsella, contrabassist Jorge Roeder en drummer Ches Smith openen met Zorn’s ‘Incerto’. De toon wordt meteen gezet met compacte composities die elkaar snel opvolgen: ‘Hexentarot’, ‘Ghosts’, ‘The Aristos’ en ‘I Am Your Layrinth …’. Melodieuze en dissonante muziek wisselen elkaar af. Hierna treedt een pianotrio aan met Steve Gosling aan de toetsen, dat uitgebreid wordt met violist Chris Otto en cellist Jay Campbell. Spannende, maar nogal fragmentarische muziek met een glansrol voor cellist Jay Campbell, die bliksemsnel in de kleedkamer een nieuwe strijkstok weet te regelen wanneer die van hem het begeeft. 

Het bijzonder luidruchtige kwartet Chaos Magic - met Marsella dit keer aan de Fender Rhodes, John Medeski achter de Hammond, gitarist Matt Hollenberg en drummer Kenny Grohowski – sluit de avond af in de geest van het fameuze Naked City, waarin Zorn punk, funk en jazz wist samen te smeden. Een bijzonder moment doet zich voor als de maestro uit het publiek naar voren treedt om duidelijk aanwijzingen te geven, als het concert even eentonig lijkt te worden. Met een paar corrigerende gebaren, brengt hij weer de nodige spanning aan.

Ontdekking
Pianist Steven Gosling opent de tweede dag ’s ochtends met ‘Turner Etudes’, muziek waarin invloeden van Xenakis, Ligeti, Glass en Feldman doorklinken. Het zijn onderhoudende exercities, die je doen verlangen naar een compositie van langere duur. De pauzes tussen de optredens zijn kort en het New Masada Quartet met Zorn en Lage in de frontline zet een stevige energieke set neer met flitsende dialogen tussen altsaxofonist en gitarist.  Het Jack Quartet geeft vervolgens met de nodige gasten een vertolking van een aantal stukken voor strijkers: een recital dat tot een climax komt bij de uitvoering van ‘Sigil Magick’ voor strijkkwintet en ‘Prolegomena’ voor strijksextet. 

Opvallend is dat Zorn bij dit type instrumentatie over een langere adem beschikt, al merk je dat het denken in grote structuren niet aan hem besteed is. Een hoogtepunt vormt het concert van de jonge, uit Japan afkomstige, vibrafoniste Sae Hashimoto, die zich laat begeleiden door het trio van pianist Gosling. Haar spel is adembenemend subtiel en ze zoent haar instrument letterlijk bij gevoelige passages. 

Domper
Lage brengt met de gitaristen Bill Frisell en Gyan Riley een ode aan Teresa De Ávila, een werk dat past bij Zorn’s eerdere compositorische huldeblijken aan katholieke heiligen als Franciscus van Assissi en Juliana von Norwich. In een akoestische setting bezingen ze de spirituele wereld van De Avila, maar ook hier blijft het steken bij virtuoze vingeroefeningen. 

Pianist Marsella vormt duidelijk een rode draad in het programma en met contrabassist Roeder en drummer Smith geeft hij een uitvoering van de ‘Suite For Piano’: miniaturen geïnspireerd door JS Bach’s ‘Goldberg Variationen’ en Arnold Schoenberg’s solo pianomuziek. Oude dansante muziekvormen als ‘Allemande’, ‘Sarabande’, ‘Menuet’, ‘Gigue’ en ‘Passacaglia’ passeren de revue. Mooie muziek, maar inhoudelijk gaat het niet echt de diepte in: als componist blijft Zorn iemand van de sprint en de korte baan. Feitelijk dient hij steeds kleine voorgerechten op, maar een hoofdmaaltijd ontbreekt telkens. 

Een domper op de feestvreugde is dat zangeres Barbara Hannigan door familieomstandigheden niet kan optreden. In plaats daarvan treedt curator Zorn zelf aan met zijn altsaxofoon onder het motto ‘The Classic Guide to Strategy’. Bekende licks en uiteraard het trucje met het mondstuk in een bakje water passeren de revue. Was het niet mogelijk om een last minute vervanging te regelen? Het kost geen moeite om een aantal namen te bedenken die maar al te graag acte de présence hadden gegeven. 

Driemaal
De tweede avond in De Verkadefabriek wordt wederom afgesloten met muzikaal geweld van organist Medeski, gitarist Hollenberg en drummer Grohowski: een herhaling van zetten die weinig of niets toevoegt aan hun optreden met toetsenist Marsella van een dag eerder. Zorn zal als afsluiter nog een orgel/altsax recital geven in de Grote Kerk. Als bezoeker blijf je achter met een gevoel dat deze derde editie weinig toegevoegd heeft aan de eerdere succesvolle edities van 2016 en 2017. Soms kan driemaal een keer te veel zijn.

Gezien: Jazz Incerto, Piano Trio’s, Jazz Chaos Magik (3/11). The Turner Etudes, New Masada Quartet, Jack Quartet & Guests, Heaven And Earth Magick, Teresa De Ávila, Suite For Piano, The Classic Guide To Strategy, Simulacrum (4/11).

• November Music in ’s Hertogenbosch duurt voort tot en met 12 november.
• tzadik.com