CONCERTRECENSIE. Jazz Middelheim, Park den Brandt Antwerpen, 17 en 19 augustus 2012.
beeld: Eddy Westveer, Jos L. Kneapen
door: Rinus van der Heijden

De 2012-editie van Jazz Middelheim behoort tot de mooiste van de afgelopen jaren. En volgens de organisatie ook tot de succesvolste: twintigduizend bezoekers togen naar Park den Brandt om er vier avonden lang jazz te consumeren, van modaal tot vrij. Een nieuw record. Zo indrukwekkend echter als de opening was, zo teleurstellend was het slotconcert.

Pianist Abdullah Ibrahim, Toots Thielemans Quartet 90 Years en Ernst Reijseger met Flat Earth Society sierden onder meer het affiche van Jazz Middelheim op vrijdag en zondag.

Op papier zag het er zo indrukwekkend uit: pianogigant Abdullah Ibrahim die met zijn groep Ekaya de Zuidafrikaanse jazz kwam verkondigen. De praktijk leerde anders: Ibrahim was zoals altijd op zijn best, zijn zes begeleiders bakten er weinig tot totaal niets van. Langzaam voortkabbelende jazz, zonder een zweempje avontuur, zo voorspelbaar als wat, met vaak ook nog slechte solopartijen. Dit slotconcert was Middelheim onwaardig. 

Naar de oorzaak van dit falende optreden mag worden gegist. Lag het aan de individuele kwaliteiten van de bandleden? Of aan de hiërarchische houding van de bandleider? Aan de warmte? Aan gebrek aan inspiratie? Aan de inhoudelijke kwaliteit van de gespeelde composities? Dit laatste aspect speelt zeker een rol, want pas in het slotstuk kwamen Zuidafrikaanse invloeden bovendrijven. Overigens weer zo braaf en volgens het boekje gespeeld, dat de muziek nergens prikkelde.

Waarbij de conclusie is gerechtvaardigd, dat Abdullah Ibrahim beter in zijn eentje had kunnen komen, want zijn eigen inbreng was groots. Het eerste stuk, dat hij solo speelde, was er een om door een ringetje te halen: met veel weggelaten noten eerde hij de traditie van Thelonious Monk, maar zijn melodische rijkdom reikte verder dan die van de overleden pianolegende. Zijn harmonische vondsten en het indrukwekkende gegoochel met de hiaten tussen de gespeelde noten, maakten dat het publiek zélf met de muziek aan de gang kon: eigen gevoel en intuïtie aan al dat fraais koppelen is immers het mooiste wat er is voor een concertbezoeker.

Abdullah Ibrahim’s Ekaya. Flat Earth Society met Ernst Reijseger tijdens de soundcheck en het uiteindelijke concert op Jazz Middelheim.

Had de organisatie maar gekozen voor Flat Earth Society als festivalafsluiter. Dan was zoals Middelheim dat jaarlijks gewend is, wederom het dak van de tent gegaan. Het Belgische gezelschap onder leiding van componist/klarinettist Peter Vermeersch bezit de gave om met vijftien mensen te klinken als de grootste big band uit de jazzgeschiedenis. Met dien verstande dat de muziek van Flat Earth Society heel wat verder gaat dan de veelal brave, georkestreerde composities van grote bigbandcomponisten. Bij de Belgen strijden humor, onvoorspelbaarheid, muziek uit alle delen van de wereld en vooral gedreven vakmanschap om voorrang.

Tsunami
Circusklanken, Zuidafrikaanse kwela, variété, Broadwayniemendalletjes, het vals-gedragene van klassieke opera, impressionistisch entertainment, krachtige jazz en wat al niet meer, het daalt als een tsunami op de luisteraars neer. Zij hoeven zich daar echter geen moment tegen te verzetten: FES verwart, verbrokkelt, maar zorgt er tevens voor dat het publiek gewoon weer netjes thuis geraakt.

FES had als gast cellist Ernst Reijseger uitgenodigd. Dan weet je het wel: de verwarring die de vijftien zo graag aanrichten, wordt door de Nederlander verder gecultiveerd. Soms raast hij op zijn cello als een hardrockgitarist door het klankbeeld, om op andere momenten krankzinnig strijkend de totaalklank naar onbereikbare verten te sturen. FES en Reijseger zorgden dan ook voor een van de topconcerten van Jazz Middelheim 2012. En zouden zoals gezegd, dé afsluiter zijn geweest voor het festival. De organisatoren mogen zich best bedenken dat de hekkesluiters echt niet altijd uit verre buitenlanden hoeven te komen.

Eric Vloeimans met de Holland Baroque Society. Pianist Stefano Bollani en bandolimspeler Hamilton de Hollanda.

Voor een ander hoogtepunt tekende Eric Vloeimans met de Holland Baroque Society. De trompettist, specialist in hedendaagse muziek, ging een vrijage aan met – de naam zegt het al – de barok van de Society. Dat had als resultaat dat er bijvoorbeeld een koraal uit een cantate van Johann Sebastian Bach voorbij kwam, maar ook barok van diens oom Johann Christoph en van Georg Philipp Telemann. Er was echter ook een sprong in de tijd: van Eric Vloeimans werd het wonderschone ‘Requiem’ gebracht en verder muziek uit de film ‘Majesteit’ en zijn compositie ‘Wet Feet’. Dit laatste leek op speeldoosjesmuziek met folkloristische inslag, waarin een aanlokkelijk duet zat verborgen tussen orgel en bandoneon. Een subtiel werk met ontroerende wendingen.

Eric Vloeimans’ spel was fabuleus. Loepzuiver speelde hij zich door zowel de barok- als de eigentijdse klanken. Helder als glas klonk zijn trompet, trefzeker, zonder enige aarzeling. En hoe breed zijn kijk op muziek is, bleek uit een set met 18e eeuwse muziek uit Slowakije, uitwaaierend naar Oosteuropese klanken van nu. De gipsy-orkesten Fanfare Ciocarlia en Taraf de Haïdouks doken er in op en daarmee werd deze in beginsel barokke gebeurtenis een lekker dansfeestje.

Bollani/De Hollanda
Pianist Stefano Bollani en bandolimspeler Hamilton de Hollanda waren dé verrassing van Jazz Middelheim 2012. Bij hen heerste een fantastische muzikale razernij, maar die werd afgewisseld met bijvoorbeeld een stuk dat de tederheid bezat van een klassieke nocturne. De bandolim, een soort mandoline met vijf dubbele snaren, lijkt vergroeid met het lichaam van Hamilton de Hollanda. Zelden heeft iemand met zo’n duizelingwekkende snelheid de tien snaren beroerd als hij. Wat betreft vingervlugheid deed Stefan Bollani niet voor hem onder. Samen zorgden zij voor een sensationele kookpot.

Toots Thielemans Quartet 90 Years met Karel Boehlee, Hans van Oosterhout en Bard De Nolf. Contrabassist Avishai Cohen met pianist Omri Mor en slagwerker Amir Bresler.

En dan was er natuurlijk ook Toots Thielemans. ‘Natuurlijk’, omdat hij de peter is van Jazz Middelheim en er als zodanig elk jaar optreedt. Nu kwam hij in het kader van ‘Toots 90’ en dat heeft het festival geweten. Nooit kwamen zoveel mensen opdagen om met de 90-jarige mondharmonicaspeler zijn verjaardag te vieren. En mocht hij na een val enige tijd minder trefzeker hebben geklonken, tijdens dit concert was daar geen spoor meer van te bekennen. Met (flauwe) grapjes en met krachtig spel bond hij het publiek onvoorwaardelijk aan zich. Het wil immers niet anders; híer komt het voor!

Toots Thielemans had gekozen voor de zekere weg: geen toeters en bellen zoals vorig jaar, toen hij onder andere Kenny Werner had uitgenodigd. Hij kwam nu met uitsluitend een begeleidingstrio, waarmee hij het edele handwerk van jazzstandards en eigen werk ten gehore bracht. Een stuk van de Brailiaanse componist Ivan Lins werd gelegd naast filmmuziek uit ‘The Dragon’ en de klassieker ‘I Fell In Love Too Easily’. Met in de toegift ‘Mack The Knife’ werd de herkenbaarheid nog verder benadrukt. De duizenden toeschouwers vonden het prachtig: nieuw bewijs dat Toots in België altijd zal voortleven.

Ook de Amerikaanse contrabassist Avishai Cohen kreeg het Antwerpse publiek horendol, zij het op een andere manier. Zijn spel, waarin hij werd gesteund door pianist Omri Mor en slagwerker Amir Brelser, is doordrenkt met het joodse erfgoed, maar dat linkt hij rechtstreeks aan Afro-Amerikaanse jazz. Cohen’s toon op contrabas is pregnant en droog zonder enig vibrato of galm. De mooiste ogenblikken waren die als de contrabas klem zat tussen piano en slagwerk en er vanuit drie richtingen kruisbestuivingen plaatsvonden. Soms leek de muziek in de bezonken gedeelten op kamerjazz, om nadien ruimte te bieden voor vrije improvisaties van de beste soort.


Pianist Jef Neve presenteerde zijn nieuwste project 'Sons of the New World'. Overdag was het goed toeven op Park den Brandt.

Jef Neve
Jef Neve wordt net zo’n publiekslieveling voor de Belgen als Toots Thielemans. Brengt de laatste zijn muzikale credo, de pianist heeft een boodschap, een diepgemeende kijk op een betere wereld. Hij vertaalt alledaagse zaken in zijn muziek, zoals twee familieleden die elkaar tijdens vakantie in Barcelona kwijt raken. Maar ook gewichtiger zaken als de kernramp in Japan en het drama op Pukkelpop 2011. ‘Zuurstof’ heet het stuk dat hij daaraan wijdde.

Met ‘The Sacrifice’ wil Jef Neve duidelijk maken, dat er geen mensen opgeofferd moeten worden om vrede op aarde te krijgen. Dat doet hij met pure muziek, die tegelijk optimistisch en zonder begrenzing klinkt. Wat op zeker moment op de aardbol gebeurt, gaat bij Jef Neve meteen de wereld in. Jef Neve gelóóft in de nieuwe wereld die hij propageert, dat stralen hij en zijn krachtige band aan alle kanten uit. Bewonderenswaardig en door de welgemeendheid levert dat muziek op, die haar gelijke niet kent.

Jazz Middelheim 2012 trok twintigduizend bezoekers. Vorig jaar waren er dat 19.000, het jaar daarvoor 18.000 en in 2009 17.000. Elk jaar duizend meer, maar nu moet  worden geconstateerd dat de rek er uit is. Bij de concerten van Toots Thielemans en Paolo Conte klaagden mensen dat ze geen spaan van de optredens hadden gezien. Het was dan ook zo druk, dat je je door de mensenmassa geen weg kon banen om wel een zichtlocatie te vinden. Er zit voor volgende jaren niets anders op dan een stop te zetten op de ongebreidelde kaartverkoop voor met name díe publiekslievelingen.

• www.jazzmiddelheim.be
• Degenen die een compleet beeld willen krijgen van een van Europa’s mooiste jazzfestivals kunnen terecht op: www.cobra.be/permalink/1.1056668
 

Zie ook:

• 17-08-12 Jazz Middelheim 2012 kent droomopening (recensie)