CONCERTRECENSIE. Jazz Middelheim, Park Den Brandt Antwerpen, 12 augustus 2010
beeld: Eddy Westveer
door: Rinus van der Heijden

Van ver gehaald en duur betaald. Dat overkwam de organisatie van Jazz Middelheim. Het jaarlijkse festival in Antwerpen opende donderdagavond met concerten van Archie Shepp en McCoy Tyner, musici die al zo lang meelopen dat niet alleen hun overkomst uit Amerika, maar ook hun roem betaald moet worden. En daar zat nu juist het manco. Hun roem is er onweerlegbaar, maar die roem verzilveren deed geen van beiden. Dat lieten zij over aan de Belgische pianist Jef Neve, die het festival waardig opende en de beide legendarische Amerikanen pardoes van het podium speelde.


Jef Neve (l) stal op de openingsdag van Jazz Middelheim 2010 met 'Facing East' de show. Ook McCoy Tyner (m) en Archie Shepp traden op.

Het concert van Archie Shepp was een regelrechte aanfluiting. De bij leven zo roemruchte tenorreus beriep zich kennelijk op zijn leeftijd, want met zijn 73 jaar leek het of zijn saxofoons niet meer waren te torsen. Dat mocht je afleiden uit de tijd dat hij zijn tenor- of sopraansax ter mond nam: hij zat merendeels op een stoel wat wezenloos rond te kijken. Bovendien beriep hij zich op zijn ‘gave’ als zanger. Dat draaide echter uit op de toon van een minder dan middelmatige bluesshouter, met een repertoire dat veertig jaar geleden opgeld deed, maar nu niet alleen achterhaald, echter vooral zoveel beter is vertolkt.

Ooit was Archie Shepp de meest radicale boodschapper van de jazz. Dat een mens in de loop van zijn of haar leven verandert, valt alleen maar toe te juichen. Shepp wilde in de periode van zijn opkomst, de jaren zestig, niets weten van modale jazz. Free jazz was zijn ding en dat schreeuwde hij van de daken. Nadien keerde hij als een boeteling terug in de historie van de jazz en dat leverde schitterende muziek op. Zijn groei als avantgardist en de mengeling nadien met de verworvenheden van de jazz, plus zijn ongekende techniek op tenor- en sopraansaxofoon bracht hem de legendarische status van nu.

Tijdens zijn concert in Middelheim leek het erop dat Shepp blíjft terug zoeken. Hij schijnt nu weergekeerd tot zijn kinderjaren, als muziek slechts vulmiddel is voor dagelijkse beslommeringen. Een liedje hier, een liedje daar, gemakzucht ten top. Het minder kritische publiek werd geriefd, het publiek met oren schuifelde ongemakkelijk op de stoelen. Even keerde Archie Shepp terug naar de tijd van revolutie en opstand. Dat gebeurde in een blues, waarin hij zong ‘Rev-Rev-Rev-Olution’. Maar hoe onbezield kwam het er uit. Dit korte fragment uit een boeiend muzikantenleven sloeg als een tang op een varken wat betreft de rest van het repertoire. Shepps saxofoonspel was ook al niet om naar uit te kijken: korte frases, soms wat gegrom en gebrul, maar de beer bleef braaf in zijn kooi.


Het Archie Shepp Quartet met Roswell Rudd en Leon Parker. Joe Lovano (m) was te gast bij het McCoy Tyner Trio (r).

Trombonist Roswell Rudd en percussionist Leon Parker waren gasten. Rudd speelt al decennia met Archie Shepp, dus hun beider ervaring kwam mooi van pas. De trombonist voegde weinig toe aan het ver beneden de maat optreden van Shepp; Parker kon in zijn eentje de zaak niet redden. Tegen het einde kwam er een korte oplevering, toen Shepp achter de piano met Roswell Rudd het prachtige ‘Change of Season’ van pianist/componist Herbie Nichols bracht. Daar gloeide vuur, bruiste spanning, maar het was te weinig om dit concert ook maar langer dan een uur in gedachten te houden.

Ook McCoy Tyner stelde teleur. De pianist die de meeste roem vergaarde als lid van het klassieke John Coltrane Quintet trad op met zijn trio met als gast tenorsaxofonist Joe Lovano. Op papier een ijzersterk gezelschap, maar het ging ten onder aan ja… wellicht ook gemakzucht? Dit concert was eigenlijk slechts een optreden van het McCoy Tyner-pianotrio, waaraan Joe Lovano losjes hing. De saxofonist beperkte zich tot enkele chorussen, waarna het trio het overnam. Telkens maar weer, nummer na nummer, waardoor de verveling al snel toesloeg. Daarbij kwam nog de hinderlijke  omstandigheid dat Tyner had gekozen voor Eric Gravath als slagwerker. Zelden zo’n irritante begeleider gehoord. Was bij Archie Shepp Steve McCraven de drummer die precies op de tel elke spanning uit het concert sloeg, bij Tyner ramde Gravath als een drumcomputer elk detail uit de muziek. En maar verdwaasd slaan op de bekkens in hetzelfde eentonige ritme. Een bezoeking is die man.


Het project 'Facing East: The Music of John Coltrane' met Jef Neve, José James (m) en Michael Campagna (r) bleek een groot succes.

Jazz Middelheim 2010 werd geopend met ‘Facing East’, dat de muziek van John Coltrane opnieuw in de belangstelling plaatste. Het project was bedacht door pianist Jef Neve en de Amerikaanse zanger José James. ‘Facing East: The Music of John Coltrane’ pakte indrukwekkend uit. Het kwintet stapte niet in de valkuil om de muziek van Coltrane van een eigen visie te voorzien, of erger nog te kopiëren. In plaats daarvan werden citaten uit Trane’s oeuvre genomen, die gekoppeld werden aan de eigen opvattingen van de groep. In ‘My Favorite Things’ bleef vocalist James dichtbij de melodielijn van Coltrane, maar in een ander werk waren de paar zo kenmerkende beginnoten van ‘A Love Supreme’ neergelegd door piano en contrabas, het handvat om de slagwerker uitgebreid te laten soleren.

Een andere compositie eindigde in ‘Ohm’, een van de laatste albums van Coltrane, waarin José James als in een mantra het boeddhistische begrip ‘Ohm’ repetitief herhaalde en daarmee de muziek een magische ondertoon meegaf. De solistische prestaties van de groep – die van de slagwerker iets minder – waren prachtig, de intensiteit en de liefde waarmee werd gerefereerd aan het erfgoed van John Coltrane, indrukwekkend. Daarmee redde dit openingsconcert een avond, waarnaar velen zullen hebben uitgekeken. Maar die werd verprutst door een al te gemakkelijk gebruikmaken van opgebouwde roem.

• Jazz Middelheim 2010 duurt nog tot en met zondag 15 augustus, met o.m. Cassandra Wilson, Toots Thielemans, Ahmad Jahmal, Wayne Shorter, Dave Holland, Aka Moon en World Saxophone Quartet.