Muziek draait voor mij om communicatie
INTERVIEW
door: David Cohen
Konrad Koselleck: "Bij veel musici hoor ik niet terug waarom ze doen wat ze doen."
Bandleider, arrangeur en componist Konrad Koselleck ontvangt ons hartelijk in zijn appartement in Amsterdam-West. We zitten genoeglijk aan koffie en baklava, en vóór er een vraag is gesteld, blijkt het interview al begonnen. Koselleck is openhartig en illustreert wat hij zegt geregeld met beeld- en geluidmateriaal.
“Wat je van mij hoort, bijvoorbeeld op zo’n tweemaandelijkse avond met de Konrad Koselleck Big Band in het Bimhuis, is ontzettend divers. Op ons eerste album, waar mijn favoriete zangers meedoen, hoor je swingende jazz naast rock en wereldmuziek, en zelfs ineens Mozarts Koningin van de nacht-aria in een soort Zappa-achtig arrangement. Mensen weten ook dat ze dit soort dingen van me kunnen verwachten.”
Adagietto
Hij grijnst. “Het Nederlands Blazersensemble organiseert ieder jaar een concours voor jonge componisten. Ik schrijf voor hen de jingle die je hoort vóór die jongens en meisjes tijdens het Nieuwjaarsconcert in het Concertgebouw opkomen. Afgelopen jaar draaide het Nieuwjaarsconcert om de Vijfde van Mahler. Ik baseerde die jingle toen op het vierde deel, het adagietto dat Visconti gebruikt in ‘Death in Venice’, maar maakte er een sambabewerking van.”
Stoot hij mensen met dat soort experimenten niet voor het hoofd? “Op die avond niet. De meeste mensen hadden het niet eens door. Vroeger viel het concert er altijd stil maar nu is er vrolijke muziek als het nieuwe talent op het podium komt. Trouwens, ik heb hetzelfde adagietto in juni met de Big Band uitgevoerd in een langzame swingversie!”
De Konrad Koselleck Big Band speelt om de maand op maandag in het Bimhuis met speciale gasten. Foto © Maarten Mooijman.
Even lacht Koselleck. Dan gaat hij verder, ernstig: “Je kunt niet zomaar wat aanklooien. Ik ben op heel veel muzikale gebieden geen specialist en pretendeer dat ook niet te zijn, maar wil me wel grondig in een stijl verdiepen voor ik bepaald materiaal naar mijn muzikale taal vertaal. Daarin probeer ik heel getrouw te werk te gaan. Mahlers compositie is bijvoorbeeld heel lieflijk en tegelijkertijd onrustig. Maar als je haar analyseert blijkt dat effect juist door bewuste keuzes van de componist te zijn ontstaan: rare stemvoering, een vreemd harmonisch verloop… Maak je zo’n bewerking, dan moet je dit observeren, behouden en zien uit te drukken in een eigen idioom. Count Basie-achtige swing is heel vriendelijk, maar met wat Ellington-kleuren kan het ook dreigen en beklemmen. Als je er goed in thuis bent, kun je die krachten naar voren halen.”
“Muziek moet voor mij om communicatie blijven draaien. Een mentaliteit van ‘ik ben profmusicus en het publiek zoekt maar uit wat het met mijn werk wil doen’, daar heb ik weinig sympathie voor. Muziek is ooit ontstaan als een communicatiemiddel: moeders die hun kinderen in slaap zongen, krijgers die de strijd in moesten worden gezonden. Het is de meest directe manier om iemand anders emotioneel te raken.”
Indenken
Hoe komt deze visie in Kosellecks werk naar voren? “Het gaat bijvoorbeeld om de communicatie met het publiek. Je moet je van tevoren indenken wat het publiek gaat horen. Ik vraag me bij het samenstellen van een programma altijd af of ik er zelf naar zou willen luisteren. En als bandleider moet ik ook openstaan voor de sfeer die van de luisteraars uitgaat. Ik probeer hen op comfortabele wijze te verwijderen van waar ze zich bevinden en mee te nemen op een reis naar de meest verschillende kanten van de muziek - en van het leven.”
De Konrad Koselleck Big Band met Ellen ten Damme op Schelde Jazz 2011. Foto © Eddy Westveer.
“Er is een opname met de big band waar je dit verhaal verwerkelijkt kunt horen (zie onderstaand Youtubefilmpje, red). In het Bimhuis spelen we mijn bewerking van het oorspronkelijk gospelachtige America, Here’s My Boy uit Beck's Songreader. Claron McFadden zingt en dan volgt er een trompetsolo van Gerard Kleijn. Op dat punt staat er op de bladmuziek van de blazers domweg ‘on cue clusters, follow Konrad’, oftewel: vorm achter Gerard samen met de andere blazers een dissonante klank voor onbepaalde tijd en volg mijn aanwijzingen, zachter, harder, dissonanter, consonanter...
Dit soort vrijheden kun je je alleen permitteren als de communicatie van de bandleden onderling soepel is, en als ik ervoor zorg dat ik duidelijk ben. Daar zoek ik de leden ook op uit: ik wil niet alleen maar solistische jazz-ers in de band, maar vooral mensen van zo veel mogelijk verschillende invalshoeken. Dan kun je continu grenzen verleggen, nieuwe regels leren kennen en je er vervolgens van bevrijden.”
Breken
You got to know the rules before you break them, luidt een bekend citaat van Miles Davis. Koselleck lacht. “Dat onderschrijf ik van harte. Als je besluit regels te breken die je niet kent, dan breek je eigenlijk niets. Ik geef nu arrangeer- en compositieles aan het Utrechts Conservatorium en hoewel dat bekend staat om zijn diversiteit probeer ik mijn leerlingen echt niet alleen maar in zo veel mogelijk stijlen te bekwamen, maar ze ook de regels van het vak te leren. Schrijven voor meerdere stemmen, voor blazers, strijkers, voor big band, dat zijn dingen die de horizon van een professioneel musicus verruimen.
"Je moet je constant afvragen: ik ben kunstenaar, maar wat wil
ik eigenlijk uitdrukken?" Foto © Ronald Rijntjes.
Wel vind ik het belangrijk open te staan voor de eigen ideeën en bezigheden van studenten. Ik had zelf ooit les van wijlen Frans Elsen en die was totaal niet geïnteresseerd in wat ik allemaal wel niet te zeggen had. Charlie Parker was voor hem God en daar hield het zo ongeveer mee op: het vakwerk, dat moest ik in de vingers krijgen! Daar ben ik hem tot de dag van vandaag ook heel dankbaar voor, want dankzij hem leerde ik veel van wat ik nu kan. Pas als je de Fesseln, de ketenen van een regel om je heen hebt gevoeld, en goed hebt afgetast waar je hem kunt openzagen, pas dan kun je hem breken met een goed effect.”
Welke grenzen zal Koselleck de komende tijd gaan verkennen? “19 oktober speelt de Konrad Koselleck Big Band samen met de fotostripmaker Ype (Driessen, red) die voor dit concert de jazzwereld verkent. Op 15 november ontmoeten we de bigband van David Kweksilber voor een hommage aan Boy Edgar: heel spannend, want Theo Loevendie en Gerrie van der Klei doen ook mee. 20 december houden we een muzikale terugblik op het jaar 2015 met Vincent Bijlo als conférencier, waarbij solisten verschillende kwesties uit het jaar belichten. Heel misschien vinden we dan ook uit Syrië gevluchte jazzmusici die bereid zijn mee te spelen, maar dat is nog niet zeker.”
Kunstenaar
We vertrekken gezamenlijk naar een jamsessie in ’t Geveltje in Amsterdam, waar Jazzenzo-redacteur Stefan de Graaf aan de piano blijkt te zitten. Een avond conventionele jazz wordt al gauw minder rechttoe-rechtaan met Koselleck op de contrabas. Rond enen wordt er afgesloten met Sandu, een blues van trompettist Clifford Brown. Vóór Koselleck in de nacht verdwijnt zegt hij nog: “Bij veel musici hoor ik niet terug waarom ze doen wat ze doen. Gig gespeeld, geld ophalen, volgend podium. Ik vind dat je de drijfveer moet blijven zoeken en je constant moet afvragen: ik ben kunstenaar, maar wat wil ik eigenlijk uitdrukken? Blijven communiceren met de medemusici maar ook met je luisteraar, dat ben je aan jezelf en de maatschappij verplicht.”
The Konrad Koselleck Big Band - America, Here's My Boy
