BOEKBESPREKING

Worp en wederworp, 26 interviews met Misha Mengelberg
redacteur: Erik van den Berg
uitgever: uitgeverij Huis Clos
uitgegeven: juni 2015
bindwijze: ingenaaid
pagina’s: 196
ISBN: 978-90-79020-30-0
door: Erno Elsinga 








De 80e verjaardag van Misha Mengelberg is in Nederland dankzij diverse bijzondere uitvoeringen en projecten niet onopgemerkt gebleven. Ter aanvulling verschijnt deze maand het boek ‘Worp en wederworp’, een bloemlezing van 26 interviews met Nederlands invloedrijke pianist, componist en bandleider, afgenomen in de periode 1961 – 2011 en chronologisch samengesteld door Volkskrantredacteur Erik van den Berg.

Tegen de halve eeuw aan interviews kan geen biografie tegenop. Aan de hand van gesprekspartners als Louis Andriessen, Willem Breuker, J. Bernlef, Reinbert de Leeuw, Bert Vuijsje en Martin Schouten schetst Mengelberg in een chronologisch tijdsbeeld zijn visie op improvisatie, invloeden, opvoeding en projecten. Mengelberg verandert zijn opvattingen nogal eens ,“soms drie keer binnen vijf minuten”, maar - stelt samensteller Erik van den Berg terecht vast – de interviews verduidelijken ‘de verborgen continuïteit in zijn denken’.

Dada
Het dadaïsme – dat Mengelberg als zijn grootste invloed opvoert – ligt aan de basis hiervan. Mengelberg wilde klinken zoals zijn grote voorbeeld Thelonious Monk, maar miste de sociaal-historische achtergrond van diens ‘bruine broeder’. Daarom ontwikkelde hij zijn eigen commentaar, eentje van ‘punten en komma’s’. Of zoals literatuurcriticus Matthijs de Ridder in zijn introductie schrijft: ‘de doeltreffende onzin van dada bood Mengelberg de kans zich én tot de jazztraditie te verhouden én er zijn eigen geluid aan te geven’.

De invloeden van de pianisten Monk en de tamelijk onbekende Herbie Nichols vormen een rode draad in de interviews. Twee van de weinige muzikanten die Mengelberg kunnen bekoren. 'Coltrane had beter bij Monk kunnen blijven; dan was het niet zo jammerlijk met hem afgelopen’. Miles Davis is niks en Bach? “Het geronk van een Bugatti is mooier.” Aan onorthodoxe uitspraken geen gebrek in de 26 interviews.

Eeko
Verplicht voer voor conservatoriumstudenten en liefhebbers zijn de interviews waarin Mengelberg door de jaren heen zijn visie op improvisatie geeft. Zijn kennismaking met John Cage en de lessen die hij bij hem volgt, de uiteindelijke zinloosheid van het componeren, of over zijn papagaai Eeko, “een geweldig improvisator”,  met wie Mengelberg in 1972 de plaat ‘Epistrophy’ opneemt.

Ondanks dat Mengelberg een matig prater is, laat ‘Worp en wederworp’ zich lezen als een muzikaal jongensboek. Zijn relatie met Han Bennink komt uitvoerig aan bod, met wie Mengelberg sinds 1971 een duo vormt. De tijd dat Bennink nog met “een hele slagwerkwinkel” op het podium stond. Zijn relatie met zijn ouders, met name zijn communistische vader Karel die componist en dirigent was. Het ontstaan van de Instant Composers Pool (‘Piet Noordijk eruit, Willem Breuker erin’) en de voortgang daarvan evenals de doorbraak in Amerika in 1987. De vele projecten die Mengelberg met en zonder het ICP ter hand nam zoals ‘Vietcong’, ‘Vluchtige Beren’ en de opera ‘Koeien’, een “belachelijk achterhaalde, negentiende-eeuwse kunstvorm”, aldus Mengelberg. 

Voortschrijdend
Het laatste interview stamt uit 2011 en wordt afgenomen door de Amerikaanse muziekjournalist Ken Weiss tijdens een tournee van ICP door Amerika. Weiss heeft een stapeltje vragen van de afzonderlijke ICP-leden aan Mengelberg meegenomen. Het levert grappige antwoorden op, maar maakt tevens duidelijk dat de dementie bij Mengelberg voortschrijdend is. De tournee wordt dan ook zonder Mengelberg afgemaakt, die er op 4 april zijn laatste Amerikaanse concert geeft.

De 26 interviews laten zich in één adem uitlezen. Evenals zijn grote inspirator Monk die als spelletje het verkeer op een druk kruispunt in New York regelde, is Misha Mengelberg een spelletjesmaker. Een jazzdadaïst.  Een ongrijpbare kunstenaar die zijn publiek voor raadsels stelt. Zoals Mengelberg tegen interviewer Martin Schouten in 1966 zegt:  “En verder hou ik van misverstanden”.

• Worp en wederworp is o.a. hier te bestellen
• 18 juni Concertgebouw Amsterdam spelen ICP en Jazz Orchestra of the Concertgebouw werk van Misha Mengelberg