CONCERTRECENSIE. Jazz Middelheim 2013. Park den Brandt, Antwerpen, openingsdag 15 augustus.
beeld: Eddy Westveer
door: Rinus van der Heijden

De man, op een zelf meegebracht klapstoeltje, strategisch opgesteld voor een van de grote projectieschermen in het Antwerpse Park Den Brandt, raakt binnen enkele seconden volledig in extase. Het laatste aankondigende woord van presentatrice Lies Steppe is nog niet verstorven of de man brult: “Briljant.”

Lizz Wright, Arve Henriksen en Toots Thielemans waren de blikvangers op de openingsavond van Jazz Middelheim.

Toots Thielemans moet dan nog opkomen. Als dat gebeurt, onder de arm van slagwerker Hans van Oosterhout, hééft de man op het stoeltje het niet meer. Precies zoals tieners vijftig jaar geleden stapelgek werden bij het binnentreden van The Beatles, grijpt hij met beide handen in zijn vrijwel verdwenen haardos en met rollende ogen komt hij moeizaam van zijn zitplaats. Zijn armen hoog boven het hoofd geheven en onsamenhangende klanken uitstotend, bereikt zijn vervoering een hoogtepunt. En dan moet het concert van het Toots Thielemans Quartet nog beginnen.

De 91-jarige mondharmonicavirtuoos is in België een relikwie en levende legende tegelijk. Alhoewel hij de eerste avond van Jazz Middelheim afsloot met minder publiek dan voorgaande jaren, raken de Belgen zonder uitzondering geëxalteerd, alleen al bij het noemen van Toots Thielemans’ naam. Het enthousiasme tijdens zijn concert was traditiegetrouw ook nu weer uitzinnig.

Klassiekers
Toots Thielemans werkte zich met pianist Karel Boehlee, contrabassist Hein van de Geyn en slagwerker Hans van Oosterhout door een repertoire van eigen gevormde klassiekers. Zo kwamen ‘One Note Samba’ (van Jobim), de thema’s uit de films ‘Midnight Cowboy’ en ‘Turks Fruit’ voorbij, maar ook een ode aan Thelonious Monk en Sonny Rollins’ ‘St. Thomas’. In de drie toegiften zat ‘Ne Me Quitte Pas’ van landgenoot Jacques Brel besloten, waarmee Toots duidelijk maakte, dat precisie en oog voor detail nog altijd tot zijn handelsmerken behoren.


Hein van de Geyn heeft zijn plaats weer ingenomen in het Toots Thielemans Quartet. Slagwerkster Terri Lyne Carrington is bandleider van Mosaic.

Opvallend tijdens het concert was de eigen draai die hij aan klassieke jazzstukken gaf. ‘What A Wonderful World’ van Louis Armstrong dwaalde ver af van het zo indringende thema door de vérgaande improvisaties van Thielemans en dat ging ook op voor andere stukken. De toon op zijn mondharmonica is nog altijd zacht en fluisterend, vooral in het hoge register, maar ademhalingsprobleempjes in wat snellere gedeelten laten onverbloemd horen dat een 91-jarige niet meer aan alle fysieke wensen kan beantwoorden. Ooit, ooit echter zal dit gegeven worden aangewend om te beweren dat Toots Thielemans naarmate hij ouder werd, alleen maar mooier ging klinken.

Voor het échte muzikaal interessantste hoogtepunt van deze eerste dag zorgde Mosaic, de band van slagwerkster Terri Lyne Carrington. De groep bestaat al een aantal jaren, in wisselende bezettingen en groottes en voor Jazz Middelheim had de Amerikaanse zich beperkt tot een sextet. Zoals altijd samengesteld uit vrouwen minus de mannelijke contrabasspeler Tamir Schmerling. En met drie vrouwen in de frontlinie: zangeres Lizz Wright en de altsaxofonistes Tia Fuller en de Nederlandse Tineke Postma.

Verschil
Opvallend en daardoor intrigerend was het verschil tussen beide saxofonisten. Tineke Postma is meer bedacht in haar spel, toont lyrische kanten en breekt vrijwel nergens uit. Tia Fuller is een Ornette Coleman-adept, compleet met zijn zo bekende harmolodics (improvisaties rond melodische en ritmische patronen). Strak, afgemeten en krachtig ondersteunde haar altsaxofoon het veelzijdig repertoire van Mosaic.


Toetseniste Helen Sung, Tia Fuller en Tineke Postma maken deel uit van Mosaic.

Zangeres en de beide saxofonistes vormden regelmatig een soort triosonate, vooral als Tia Fuller ook nog eens naar de dwarsfluit greep. De alt van Lizz Wright heeft zó’n bereik, dat hij met gemak naar de dokken van de Antwerpse haven reikt. Pianiste Helen Sung creëerde een smaakvol geheel door afgewogen te switchen tussen vleugel en elektrische piano. En Terri Lyne Carrington zelf?

Zij is een ware ritmemachine, die prominent voorop liep, maar ook zingend naadloos de gaatjes vulde, die Lizz Wright in haar partijen liet vallen. Hoe virtuoos en afwisselend de laatste is, toonde zij in een stuk van Nick Drake, dat uitmondde in een gospel. Daarmee refereerde de zangeres aan haar afkomst: die van de kerk waar zovele Afro-Amerikaanse jazzmusici hun eerste ervaringen opdeden.

Het concert van Arve Henriksen en Jan Bang met de Armeense pianist Tigran, was er een met een hoog zweefgehalte. Tigram is op Middelheim 2013 ‘artist-in-residence’ en in het eerste van zijn drie concerten, gaf hij een gedegen visitekaartje af, dat naadloos aansloot bij het esoterische karakter van het concert. Arve Henriksens trompet moet het vooral hebben van vreemde, onvermoede geluiden, die er aan worden ontlokt. Als je je trompet kunt transformeren in een ritme-instrument, dan kun je ook je stem vervormen tot een heuse sopraan, moet Henriksen hebben gedacht.


Pianist Tigran Hamasyan (artist in residence) trad op met Arve Henriksen en Jan Bang. Saxofonist Manuel Hermia opende het festival met zijn trio.

Trucendoos
Met de elektronische trucendoos van Jan Bang kwam het totaalconcept van het trio vaak dichtbij dat van Stephan Micus. Met als grote verschil dat de laatste speelt op talloze zelfgemaakte instrumentjes en Bang de gelijkenis met Micus uitsluitend onttrekt aan zijn onuitputtelijke elektronicaverzameling.

Het Manuel Hermia Trio opende Jazz Middelheim 2013. De leider speelt sopraan-, alt- en tenorsaxofoon en bovendien de bansurifluit. Op tenor toonde hij zich een waar Coltrane-adept. Woeste klankvelden met Trane’s ‘sheets of sound’ wisselden af met lullaby-achtige, zacht ingepakte tenorlijnen. Het mooie daarbij was dat slagwerker Joao Lobo zich het spel van Coltranedrummer Elvin Jones had eigen gemaakt, maar in de zoetgevooisdere delen met tederheid blazer en contrabassist Manolo Cabras bij de hand nam. Ying en Yang als basis voor jazzmuziek, zo zou het concept van dit trio kunnen worden omschreven.

• Jazz Middelheim duurt tot en met zondag 18 augustus.