Sean Bergin: afscheid van een reusachtig bijzondere man en musicus
NECROLOGIEdoor: Rinus van der Heijden
Sean Bergin (1948 - 2012)
Foto © Jos L. Knaepen.
Hij is gestorven, zoals hij heeft geleefd. Iedereen die de overleden multi-instrumentalist Sean Bergin heeft gekend, zal die stelling beamen. Leven was voor de in het Zuidafrikaanse Durban geboren tenor-, alt- en sopraansaxofonist, concertinaspeler, fluitist, klarinettist, ukelelebespeler, componist en bandleider zich onderdompelen in muziek, meegaan met de grilligheid ervan, voorbijgaan aan grenzen, iets nemen zoals het komt en als het moet de dood erop laten volgen. Dat heeft Sean Bergin letterlijk gedaan. Afgelopen zaterdag blies hij in een Amsterdams ziekenhuis zijn laatste adem uit. Een al jaren vretende leverkwaal velde hem.
Sean Bergin, die 64 jaar werd, was een bijzondere musicus. Dat wordt nogal snel gezegd na iemands overlijden, maar Bergin bracht dat bijzondere in zijn dagelijkse leven en in zijn bestaan als musicus elke seconde in de praktijk. De boomlange, lompe reus die hij was duldde geen verfijning in de omgang met mensen, wel in zijn muzikale boodschap.
Als hij had gedronken was hij onvoorspelbaar. De toenmalige uitbater van hotel De Doelen in Groningen, die Sean Bergin mét zijn maatje Tristan Honsinger eens in huis had omdat beiden moesten optreden op de Jazz Marathon, heeft dat geweten. De zuinige en afgemeten man, die ongetwijfeld mede-uitvinder is geweest van het zwarte-kousengenootschap, probeerde het duo dat de hele avond en nacht had doorgedronken en ervoor had gezorgd dat geen hotelgast die nacht een seconde had geslapen, tijdens het ontbijt rustig te krijgen met koffie en broodjes. Maar die smeten zij verre van zich af: een nieuwe fles sterke drank; dat was de warming-up voor hun concert later op de dag.
Sean Bergin, die in 1975 vanuit Londen naar Amsterdam kwam, om er op te treden tijdens het Festival of Fools en daar de muzikale clown Jango Edwards te begeleiden, bleef in de hoofdstad hangen. Vrijwel direct nestelde hij zich als vanzelf in de plaatselijke improvisatiescene. Toch wilde hij niet dat hij als jazzmusicus werd gerubriceerd. Musicus was hij, niets meer dan dat. “Ik probeer mijn muziek te laten verlopen langs een soort natuurlijke wijsheid. Er moet een evenwicht zijn tussen kakofonie en een fluitbaar deuntje. Simpele melodietjes, subtiel gespeeld, daar hou ik van”, vertelde hij deze schrijver eens tijdens een interview in 1990.
Toen Sean Bergin in Amsterdam arriveerde, had hij al een leven als improviserend musicus achter zich, terwijl hij daar misschien niet eens het besef van had. Toen hij nog in Zuid-Afrika woonde, wilde hij spelen met zwarte jazzmusici, het liefst in de townships waar zij woonden. Maar de Apartheid liet dat niet toe. Dus liet Bergin zich met nog enkele andere blanken, onder een dekzeil in de laadruimte van een vrachtwagen naar de townships brengen: improviseren om te kunnen spelen derhalve. En in Londen, waar hij op straat speelde, bracht hij zijn door de Zuidafrikaanse cultuur doorspekte muziek met elementen die hij in het westen oppikte. Opnieuw een vorm van improvisatie.
In het Bimhuis in Amsterdam kwam hij al snel in contact met de Instant Composers Pool van Misha Mengelberg en Han Bennink: het bolwerk van de vrije improvisatie. Sean Bergin stortte er zich met enthousiasme op en ontwikkelde zich tot een van de meest vrije vogels van het Nederlandse jazzmilieu. Hoewel hij de Zuidafrikaanse nationaliteit bezat, mag toch worden gesteld dat hij door zijn aanpak en kijk op de muziek een behoorlijke hand heeft gehad in de ontwikkeling van de Nederlandse vrije improvisatiemuziek.
Sean Bergin tijdens een concert in 2008.
Foto © Jos L. Knaepen
Vrij, dat was hij al vanuit zijn persoonlijkheid en die vrijheid kon hij sindsdien vorm geven in al zijn muzikale uitingen. Daarin ging de saxofonist ver: zijn anarchistische menszijn liep parallel aan zijn muzikale concept. In het eerder aangehaalde interview zei hij daarover: “Een klein beetje anarchie heeft iedereen nodig in het leven. Niet om iets te vernielen, maar om een beetje stout te zijn. Op het moment dat je je kans neemt in de muziek, begin je al te improviseren.”
De ver doorgevoerde vrije improvisaties en de inventieve eigen ideeën van Sean Bergin liggen aan de basis van zijn unieke speelwijze. Eigen ideeën stonden bij hem voorop. “Het bestaat niet dat iemand Charlie Parker kan naspelen. Hij deed zulke onverwachte dingen op zijn altsax. Het klonk evenwel gemakkelijk. Maar omdat het Parkers eigen ideeën waren, daarom kon hij ze zo goed spelen. Eigen ideeën zijn beter voor jezelf”, was zijn overtuiging. Die eigenheid vond hij deels in de instrumenten waarvoor hij componeerde. “De instrumentatie is de helft van een compositie. Een stuk met een fagot, een trompet met demper, fluit en cello zal een beetje op Strawinsky lijken. Twee tenorsaxofoons, een bas, gitaar en keiharde drum kan op de muziek van Gene Ammons en Sonny Stitt lijken. Met zulke elementen kun je je muziek kleuren.”
En dat deed hij volop, met name in zijn eigen groepen. In MOB (afkorting voor My Own Band, waarop hij zo trots was) en in de latere versies hiervan: SONG Mob en NEW Mob. Groepen waarin hij zijn Zuidafrikaanse achtergrond inkleurde met kwelamelodiën en –ritmes en andere dansbare elementen uit zijn geboorteland. De laatste jaren van zijn leven kreeg de menselijke stem een steeds belangrijker rol in zijn muziek. Hij nodigde bijvoorbeeld meer en meer zijn dochter Una uit, die in 2010 het Amsterdams Conservatorium verliet met het diploma ‘zang’. Maar ook zelf zong hij, met zijn donkere, dreigende stem, onaangepast, buiten de maat. Precies zoals hij dat ook zo vaak deed op zijn instrumenten: vals, lak hebbend aan elke muzikale beklemming.
Hij had daar een verrassende verklaring voor. Behalve naar jazz en klassieke muziek ging hij ook luisteren naar Ierse en Hongaarse volksmuziek, zigeunermuziek en muziek van de Amerikaanse indianen. “Daardoor kun je sommige stukken niet meer zuiver spelen, zuiver dan volgens de westerse intonatie. Sommige mensen noemen dat daarom vals. Nou ja zeg...”
Beperkingen kende de mens Bergin niet. We zeiden het al: noch in zijn manier van leven, noch in zijn opvattingen als musicus. Maar het leverde het Nederlandse jazzmilieu een rijk bloeiende orchidee op – al had hij die vergelijking bij leven verre van zich afgeworpen.
In 2006 stond hij met zijn ‘SONG Mob Letters 2 + 4’ op het festival Stranger Than Paranoia in Tilburg. Zelden is er een ontroerender optreden geweest als toen. De ‘Letters’ stonden voor brieven die Sean Bergin als muzikale handvat koos. Brieven bijvoorbeeld die een overledene aan een andere dode zond. Of een brief die de buren naar zijn dochter stuurden om zich te beklagen over haar blaffende hondje. Het concert werd een soort gestolde waanzin: de reus Sean Bergin die voorover gebogen, tokkelend op een ukelele, een soort kinderliedje bracht. Het optreden draaide uit op een kaleidoscoop van muzikale verrassingen, absurditeiten, durf, ongegeneerdheid en imponerend vakmanschap.
Nog niet zo lang geleden was Sean Bergin te gast in het tv-programma Vrije Geluiden. Samen met gitarist Rogérico Bicudo, met wie hij ook tournees ondernam, zong hij op even ontroerende wijze als in Tilburg, het stuk ‘No More Blues’. Met de schitterende regels:
‘No more blues
I'm going back home
No, no more blues
I promise no more to roam
Home is where the heart is
The funny part is, my heart's been
Right here all alone
No more tears, and no more sighs
No, no more fears-
I'll say no more goodbye
(---)
No more blues
I'm going back home
No, no more blues
I'm through with all my wandering now
I'll settle down and never roam
And find a man and build a home
When we settle down, there'll be no more blues
Nothing but happiness
When we settle down, there'll be no more blues’
De dood heeft hem nu gebracht naar die plek waar de blues niet meer zal klinken. Zullen we met Sean Bergin’s eigen woorden afscheid nemen van een reusachtig bijzondere man en musicus?
Sean Bergin & Rogério Bicudo - No More Blues
(Vrije Geluiden)
Dank voor je prachtige hommage aan deze geweldenaar Rinus!
rob - 04-09-’12 11:32
Mooi stuk Rinus, bedankt daarvoor!
vera vingerhoeds (E-mail ) - 04-09-’12 12:35
Schitterend! mooi stuk voor een bijzonder mens en musicus!
Paul van Kemenade (E-mail ) - 04-09-’12 13:18
Rust zacht Sean, kick ass up there man...
Jaaky Krant (E-mail ) - 04-09-’12 18:22
Goed getroffen, Rinus. Maar de opmerking dat Sean geen verfijning duldde in de omgang met mensen verdient enige nuancering. De drank (en wat hij verder misschien nog gebruikte) zorgde voor een Jekyll-en-Hyde-effect bij hem. De soms behoorlijk agressieve dronk stond in schril contrast met de warme, en soms ronduit lieve man die hij in nuchtere staat was. Als mijn saxofoonleraar was hij begaan met mijn schuchtere vorderingen, en oprecht geïnteresseerd in mij als mens (en uiteraard was hij dan nuchter).
Herman te Loo (E-mail ) - 04-09-’12 21:00
men zegt: doden kunnen niet lezen, zelfs niet dode jazzmusici. maar ik zou er sterk voor willen pleiten dat dat kon; dan kon Sean Bergin deze prachtige hommage lekker afkappen en een onbedaarlijk drinkswinggelag inzetten.
men beweert: doden kunnen niet luisteren, laat staan meetoeteren,zelfs niet Sean Bergin. Maar ik weet vrij zeker dat Sean Bergin jl zaterdag te BIM heel hart en volhardend mee zat te rinkelen.
Viva Sean Bergin. Para Siempre. Nunca la ultima/siempre la penultima, om het samen te vatten.
ruud de quay (E-mail ) - 04-09-’12 23:42
Rinus, je hebt een prachtig stuk geschreven ! Het slechte nieuws vertelde je me afgelopen vrijdag in Bergen waar je optrad - het kwam als een verrassing, hoewel ik wist dat het slecht met Sean ging. Dierbare herinneringen komen weer boven, zoals aan een kwartet dat Sean en ik ooit enige tijd hadden, en zijn deelname aan de Springband rond 1980. We zagen elkaar regelmatig in cafe's in de Jordaan, hij was sprankelend, geestig en nieuwsgierig. De laatste keer hoorde ik hem in het Museum-cafe, als altijd origineel en bevlogen. Heel erg triest dat deze grote lieve muzikale man is heengegaan ...
willem van manen (E-mail ) - 08-09-’12 17:34
Correctie: Rinus schreef een mooi stuk, maar de Rinus die mij het slechte nieuws vertelde was saxofonist Rinus Groeneveld! Excuus voor het misverstand ...
willem van manen (E-mail ) - 08-09-’12 17:57
Dank je wel, Rinus, en wat een mooi lied, "no more blues"
Welmoed
Welmoed Koekebakker (E-mail ) - 30-09-’12 11:13