ACHTERGROND
beeld: Herman de Groot Ingenieurs
door: Nicolle Leenhouwers







De monumentale Parkkerk aan de rand van het Amsterdamse Vondelpark waarin Het Orgelpark gehuisvest is.


Decennia lang leden veel kerkorgels een achtergesteld bestaan. De instrumenten, die ook wel bekend staan onder de naam ‘pijporgel’ of kortweg ‘orgel’, werden door veel muziekbeoefenaars genegeerd. Ze waren immers niet hip genoeg en werden voornamelijk geassocieerd met religie. Daarnaast werd hun geluid vaak bestempeld als ‘te bombastisch’ en daardoor ongeschikt om over de grenzen van het functionele heen getild te worden. Toen ook nog eens hun functionele rol langzaam van het toneel verdween door de leegloop van de kerken, zag hun toekomst er beroerd uit. Wat restte was een sterke verwaarlozing en de dreiging een stille dood te sterven…

Maar dan ineens glooit er licht aan de horizon. De Nederlandse zakenman Loek Dijkman trekt zich het lot van de soms al eeuwenoude instrumenten aan. Hij weet wat zij nodig hebben om eindelijk weer eens de aandacht te krijgen die zij verdienen: niet alleen een flinke opknapbeurt, maar ook een hele nieuwe manier van presenteren. Dit resulteert in de oprichting van Het Orgelpark, een podium dat niet alleen uniek is binnen Nederland, maar zelfs wereldwijd nog een totaal onbekend fenomeen is. Het publiek wordt getrakteerd op cultuur in de brede zin van het woord, zolang het orgel maar de rode draad blijft. Ondanks zijn unieke karakter gecombineerd met een eigentijds en breed aanbod,  blijkt dat nog steeds veel cultuur- en muziekliefhebbers de weg naar Het Orgelpark niet weten te vinden. Hernieuwde aandacht is dus zeker geen overbodige luxe.

Cultuurpodium
Het Orgelpark opent in januari 2007 voor het eerst zijn deuren. Ondanks de moderne opvattingen van initiatiefnemer Loek Dijkman, wordt het podium toch gehuisvest in een kerk. Een onbedoeld neveneffect bij een speurtocht naar een geschikte ruimte, die uiteindelijk wordt gevonden in de monumentale Parkkerk aan de rand van het Amsterdamse Vondelpark. Een kerk met een nogal turbulent verleden, dat wel. Ondanks dat het verbreken van de band tussen het orgel en zijn bakermat qua huisvesting haast onvermijdelijk lijkt, is dat ook het enige wat nog doet denken aan de ‘ouderwetse’ benadering van het kerkorgel. In de artdeco-achtige ambiance van Het Orgelpark kan namelijk alles, zolang het orgel maar centraal staat. Zo worden moderne dansvoorstellingen begeleid op orgel, vindt er interactie plaats tussen orgel en literatuur en  zijn er ‘zwijgende’ filmvertoningen met live orgelmuziek. Daarnaast worden er ook minifestivals gehouden rondom een bepaald thema, biedt Het Orgelpark een werkplaats voor studenten en componisten en ontstaan er zelfs geheel nieuwe muziekstijlen, waaronder de ‘Orgeljazz’.










Het Orgelpark koppelt het kerkorgel niet alleen los van de religieuze context, maar ook van de ‘klassieke’ uitvoeringspraktijk.


De orgels
Niet alleen de programmering is indrukwekkend, maar ook het instrument waar het allemaal om draait: het orgel. Of ‘orgels’ beter gezegd. Het Orgelpark beschikt maar liefst over drie exemplaren en een vierde is inmiddels in aantocht. Omdat orgels doorgaans niet in series worden vervaardigd, is elk orgel verschillend van klank en vorm.

Zo is er het Sauerorgel dat begin twintigste eeuw gebouwd werd en al sinds 1922 in de Parkkerk staat. Zijn klank varieert van zacht en ingetogen tot breed en orkestraal, met alles wat daar tussenin zit. Haaks hierop staat de nuchtere klank van het Van Leeuwenorgel, dat gebouwd werd in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Dit orgel stond oorspronkelijk in een kerk in Den Haag, maar werd door een fusie overbodig. Het is volledig gerestaureerd en staat nu te pronken in Het Orgelpark. Dan is er ook nog het Weense Molzerorgel, dat qua klank wel iets weg heeft van het Sauerorgel, maar dan minder ‘chique’.

Met deze drie orgels is Het Orgelpark bijna compleet. Bijna, omdat er nog één orgel ontbreekt: het Verschuerenorgel. Volgens het podium zal dit instrument het absolute hoogtepunt van het cultuurpodium gaan vormen. Het wordt helemaal nieuw gebouwd in de stijl van een 19e eeuwse Franse orgelmaker en wordt in 2009 aan Het Orgelpark toegevoegd.

Orgeljazz
Het Orgelpark koppelt het kerkorgel niet alleen los van de religieuze context, maar ook van de ‘klassieke’ uitvoeringspraktijk: uitgangspunt vormt de muziekgeschiedenis vanaf 1870 waarbij de mogelijkheden haast onuitputtelijk zijn. Dit leidt tot hele nieuwe experimenten, waar ‘Orgeljazz’ er een van is. Het lijkt op het eerste gezicht een nogal vreemde combinatie: jazzmuziek op een kerkorgel.

Toch is de kloof tussen beide minder groot dan het lijkt.  Het orgel was  in de klassieke muziekpraktijk wel degelijk een instrument waarop geïmproviseerd werd. Daarnaast hoeft het orgel niet per definitie overheersend te zijn; ook subtiliteit is hem niet vreemd.









Jeroen van Vliet: 'Eigenlijk is het orgel een ‘grote ambachtelijke synthesizer', voor improvisatoren is het een feest om er op te spelen.'


Het afgelopen seizoen heeft al een aardig aantal jazzmuzikanten zich aan het experiment óp of mét het kerkorgel gewaagd. Onder hen Eric Vloeimans, Wolfert Brederode, Bert van den Brink en Jeroen van Vliet. Laatstgenoemde heeft inmiddels twee projecten gedaan in Het Orgelpark: een met Eric Vloeimans en Michael Moore en een met choreografe Conny Janssen. Van Vliet speelde hierbij op het Sauerorgel. Voordat hij met Het Orgelpark in aanraking kwam, had Jeroen slechts heel af en toe een orgel aangeraakt; vooroordelen over het instrument had hij echter niet. “Jazzmusici als bijvoorbeeld Wolfert Brederode en ik staan verder af van de oorspronkelijke traditie. Daardoor hebben we een modus gevonden om vrij onbevangen het instrument (lees: kerkorgel) te benaderen, los van religie. Het is echt een ontdekkingsreis. Eigenlijk is het orgel een ‘grote ambachtelijke synthesizer’. Er zitten zoveel kleurmogelijkheden in, het is bijna onuitputtelijk; voor improvisatoren is het echt een feest om er op te spelen.”

Volgens Van Vliet zit de succesformule voor improvisatoren niet alleen in de orgels met hun vele mogelijkheden. Het Orgelpark als organisatie is er zeker debet aan: “Het is een professioneel gerunde plek, de organisatie is er echt voor de musici. Het Orgelpark brengt een heel nieuw soort geluid in de orgelwereld: er wordt gedacht vanuit het creatieve proces bij de mensen die komen spelen. Dat maak je niet vaak mee!” 

Muzieklabel
Het Orgelpark verzorgt niet alleen concertprogrammeringen en workshops, maar geeft ook cd’s uit onder zijn eigen ‘Orgelpark’-label. Tot op heden zijn er drie albums uitgebracht: ‘Windstreken’ en ‘Offshore’ onder leiding van saxofonist/fluitist Pieter de Mast, en ‘Jan Raas improviseert – Het Huis in de poëzie’ met organist Jan Raas en acteur Sander Commandeur.

De cd ‘Windstreken’ bewijst dat een orgel niet altijd hoeft te overheersen, bij vlagen wel degelijk lyrisch kan zijn en zelfs in staat is om te swingen. Naast Pieter de Mast op dwarsfluit/sopraansax is Jozef Dumoulin te horen op orgel en Sandip Bhattacharya op de (Indiase) tabla. Het resultaat is een bijzondere mix van Oosterse en Westerse elementen, deels gecomponeerd, deels geïmproviseerd. Het album is opgenomen in de Nicolaikerk in Utrecht.










Het Orgelpark verzorgt niet alleen concerten, maar geeft ook cd’s uit onder zijn eigen ‘Orgelpark’-label.


‘Offshore’, de tweede cd die van der Mast op het Orgelparklabel liet verschijnen, is opgenomen in Het Orgelpark zelf. Dit album waar verder nog de organisten/pianisten Sebastiaan van Delft, Theo Visser en Kris Goessens aan meewerkten, bevat een interessante mix van jazz en modern klassiek.

Volgens Het Orgelpark zullen er zeker nog meer cd’s gaan volgen, al zijn er op dit moment nog geen hele concrete ontwikkelingen. Onder de jazzmusici zou een cd onder leiding van Jeroen van Vliet voor de hand liggen. Volgens Van Vliet zelf is dit in de toekomst zeker niet uit te sluiten; hij staat er in elk geval voor open.

Vooruitblik
In september gaat Het Orgelpark alweer zijn derde seizoen in. Het programma is inmiddels bekend. Voor wat betreft de ‘Orgeljazz’ zullen onder meer Jasper van ’t Hof met Karel Boehlee en Francien van Tuinen aantreden evenals het Trio Windstreken. Laatstgenoemde formatie in een iets andere bezetting dan op de eerder vermelde cd, maar uiteraard wel met Pieter de Mast als frontman. Verder is er weer volop aandacht voor alle denkbare cross-overvormen tussen orgel en diverse muzikale stromingen of andere uitingen van kunst. Het volledige programma is te vinden op de website van Het Orgelpark en wordt ook gepubliceerd in het professioneel vormgegeven tijdschrift ‘Timbres’, dat in eigen beheer wordt uitgegeven. Het magazine dat twee keer per jaar verschijnt, bevat niet alleen de agenda van het voor- of najaar maar ook uitgebreide achtergrondartikelen en interviews.

Muzikaal, kunstzinnig en organisatorisch zit het dus wel goed bij Het Orgelpark. Nu alleen nog wat meer publiek. Het podium zelf maakt zich er op dit moment niet zo druk om. Volgens pr- en marketingmedewerker Jurjen Toepoel trekt Het Orgelpark door de afwisselende programmering een gemêleerd publiek dat in aantal wel degelijk groeiende is. En hoe het ook mag lopen: de programmering is nog zeker voor de komende tien seizoenen gegarandeerd. 

Zorgwekkend of niet: het grotere publiek moet de weg naar Het Orgelpark nu toch maar eens gaan vinden. Het zou namelijk wel erg treurig zijn als de orgels op dit bijzondere podium alsnog een stille dood zouden sterven.

• Voor meer informatie: www.orgelpark.nl
• Beeldmateriaal door Herman de Groot Ingenieurs, verantwoordelijk voor de technische installaties binnen het gebouw.