Bassist François Mouton, Rudresh Mahanthappa en pianist Vijay Iyer afgelopen donderdag in Bimhuis - klik op foto

Componisten als Terry Riley en Steve Reich hebben dit principe van de pulse gecombineerd met voor westerse oren toegankelijke toonsoorten. Het resultaat is een hypnotiserend werkende constante stroom waarover heel subtiele melodische variaties worden aangebracht. Zo subtiel dat sommige luisteraars het idee hebben dat er geen enkele variatie is. Daar komt de door de componisten zelf verfoeide benaming van deze stroming vandaan: minimal music.

Oosterse en met name Indiase muziek heeft ook een grote invloed gehad op jazz. Coltrane bijvoorbeeld moet in die muziek de bevestiging hebben gevonden dat lange improvisaties op een beperkt thema wel degelijk imponerend kunnen zijn. Vijay Iyer en Rudresh Mahanthappa, beide niet toevallig met Indiase wortels, hebben de energie en de tot trance brengende kwaliteit van Coltranes verkenningen behouden, maar voegen er een haast wellustig plezier in hoogst ingewikkelde maatsoorten en songstructuren aan toe. De bijzondere paradox die in beider werk besloten ligt, is dat de muziek alle kanten uitwaaiert binnen zeer compacte composities. De complexiteit van het gebrachte, verraadt een stevig intellectuele benadering, maar daarbij zijn de speelsheid en emotionaliteit gelukkig niet uit zicht verdwenen.

Iyer en Mahanthappa brengen met drie verschillende groepen varianten van dit uitgangspunt tot uiting. Of het nu hun duo Raw Materials is of het kwartet van Vijay Iyer dan wel dat van Rudresh Mahanthappa, altijd is de muziek herkenbaar. Al die groepen klinken echter ook duidelijk anders. De muziek van Iyer is ruimtelijker en gespierder. Die van Mahanthappa begeeft zich nog meer op de vierkante centimeter. Met bassist François Mouton en drummer Dan Weiss heeft hij de beschikking over twee muzikanten die elke tel kunnen vullen of leeg laten en toch goed geluimd de drive bewaren zonder daarbij machinaal te klinken. Gevieren maken zij muziek die overdondert, maar dan door aanspraak te maken op souplesse en niet op brute kracht. Er zijn weinig mensen die een lyrische kwaliteit in wiskunde zien, maar Mahanthappa maakt aannemelijk dat die bestaat.


Vijay Iyer, Rudresh Mahanthappa en Dan Weiss - klik op foto

Zo is dat op de laatst verschenen plaat “Codebook” en gelukkig ook live. Op het podium was duidelijk te zien hoe goed de vier muzikanten het in alle opzichten met elkaar kunnen vinden. Weiss en Mouton daagden elkaar voortdurend uit tot een even speelse als vernuftige invulling van de ritmische ruimte die er meer was dan je op grond van de complexiteit zou verwachten. Mahanthappa liet als bandleider daartoe alle mogelijkheid en stond vaak lang aan de zijkant van het podium te luisteren naar zijn bandleden. Een bescheiden man die de aandacht alleen opeist met zijn technisch zeer hoogstaande spel én met de juiste dosering ervan.

Net als Steve Coleman die hem en Iyer ooit aan elkaar voorstelde, is hij een speler die veel noten gebruikt en in die veelheid naar subtiele variaties zoekt. Die zoektocht is des te spannender omdat hij hem durft te onderbreken. Ook voor het publiek bieden Mahanthappa’s speelpauzes de gelegenheid om even op adem te komen, want ondanks de energieke en technisch gezien feilloze uitvoering, ligt het gevaar van schijnbare eenvormigheid door de volheid en enorme complexiteit van deze muziek op de loer. Er gebeurt feitelijk te veel om helemaal te kunnen bevatten. Door veel ruimte aan de ritmesectie te geven en twee nummers in de duo-bezetting van Raw Materials te spelen, vermeed Mahanthappa zo goed mogelijk het gevaar van de eentonigheid.

Twaalf jaar al werken Iyer en Mahanthappa samen. Ze kennen elkaar door en door, maar zijn nog lang niet op elkaar uitgekeken. De muziek die zij brengen is de absolute top in instrumentbeheersing en inventiviteit, maar veel knapper is nog hoe zij hoofd en hart in hun werk even belangrijk hebben weten te krijgen. Steve Coleman heeft voor het samenbrengen van deze briljante musici wel een bloemetje verdiend.

• Rudresh Mahanthappa website - myspace