Jazztrio Aka Moon en Baba Sissoko's Black Machine uit Mali mixten elkaars muzikale articulatie op het Zeeland Nazomerfestival in Middelburg.

Sinds hun debuut in 1992 zoekt Aka Moon, van oorsprong een jazztrio, naar de meest uiteenlopende muzikale ontmoetingen. Zeventien jaar geleden trokken saxofonist Fabrizio Cassol, bassist Michel Hatzigeorgiou en drummer Stéphane Galland naar de Centraalafrikaanse Republiek om zich te verdiepen in de (muzikale) cultuur van de Aka pygmeeën. Toen al deed Cassol een opmerkelijke uitspraak: “De Europese jazz kan niet meer vooruitgaan zonder een grondige kennis van de Afrikaanse cultuur. We moeten ons verdiepen in roots en orale tradities en we moeten begrijpen hoe levenshouding en muziek met elkaar in verband staan. Daarom laten we ons door de Aka pygmeeën bevruchten.” Sindsdien volgden vele samenwerkingsprojecten waaronder die met de Senegalese percussionist Doudou N’Diaye Rose maar ook met jazzsaxofonist Steve Coleman en de Belgische hiphoppionier DJ Grazzhoppa en zijn DJ Bigband.

Zaterdag speelde de groep het laatste concert in de reeks met Baba Sissoko. Deze Malinese muzikant groeide uit tot een onbetwiste meester op de tama - ook wel talking drum genoemd -, de n'goni, kallebas en andere traditionele snaar - en percussie-instrumenten. Vele groten maakten al gebruik van de diensten van dit muzikale natuurtalent zoals Youssou N’Dour, Habib Koité, Sting, Buena Vista Social Club, Ry Cooder, Dee Dee Bridgewater en het Art Ensemble of Chicago.

Schatbewaarders
Aka Moon speelde al eerder met Sissoko maar altijd samen met verschillende andere muzikanten en nooit met de focus op Mali. Al enkele jaren had Sissoko het plan om een samenwerking op te zetten waarbij hij zijn eigen cultuur kon uitdragen. Cassol had er wel oren naar. Voor dat project moest Baba Sissoko eerst Black Machine, ook wel aangeduid als een tama orkest, oprichten. Een groep muzikanten die net als Sissoko zelf griot zijn: traditionele Afrikaanse dichters en kunstenaars en eigenlijk door afkomst bepaalde schatbewaarders van muziek en verhalen.

"Veel van de Afrikaanse muziek is gebaseerd op dezelfde manier van expressie: een gezongen frase waarop een antwoord volgt. Samen met Baba hebben we hiervoor in Mali alternatieve muzikale vormen, modes en verhalen gezocht", zei Cassol. Dat vergde veel repeteren om exact elkaars muzikale articulatie te leren kennen. Het resultaat was een mix van jazz, Europese muziek, Malinese melodieën en Afrikaanse groove. Hoe pakte deze combinatie van een Black en een White Machine uit?


Baba Sissoko's Black Machine en Aka Moon.

De basis voor veel van de stukken was enerzijds traditioneel griotmateriaal, traditionele zang ondersteund door een groove op de tama's, een getokkelde melodie op de n'goni of anderzijds een saxofoonthema van Cassol. Waar de thema's op de n'goni of andere snaarinstrumenten als resultaat een soort trance-opwekkende drone hadden ging Cassol verder. Hij bouwde zijn thema's en solo's op uit verschillende lagen typische melodieën en ritmische patronen. Door de keuze van toon en de gekozen ritmische invulling ging zijn spel vloeiend over in het spel van de Black Machine. Soms was het moeizaam om tijdens zijn solo's echt op te vallen tussen het geweld van het tama orkest. Met een set krachtige staccato tonen over grote intervallen trok hij dan de aandacht weer naar zich toe.

Krachtenspel
Een krachtenspel van diverse parallel klinkende melodieën en polyritmiek ontstond. De hand van Cassol werd duidelijk in de manier waarop hij de monotonie van de repeterende ritmes en melodieën doorbrak. Bijvoorbeeld door modulaties toe te passen of door pontificaal voor het tama orkest te gaan staan en met een set gebaren een reeks accenten of breaks af te dwingen.

Een bijzondere rol eiste bassist Hatzigeorgiou op. Hij wisselde diep grommende lijnen waarmee hij de grooves een vet accent mee gaf af met hoger gespeelde echo's van één van de zanglijnen of een saxofoonthema. Als hij de gelegenheid kreeg om solo te gaan, zette hij zelfverzekerd een kant en klaar verhaal neer, waarbij hij soms niet alleen qua geluid maar ook qua invulling aan Jacco Pastorius deed denken.

De mannen uit het tama orkest zijn vergroeid met hun instrument. Al dansend of zingend, en passant het publiek opzwepend, veranderen ze de toonhoogte van de tama, die immers niet alleen met de gekromde stok getrommeld wordt, door hem onder de oksel te bewerken. Dat leverde niet zelden spectaculaire duels op tussen twee tama spelers of tussen Sissoko op tama en drummer Galland.

Hier stonden twee groepen muzikanten die niet slechts muzikaal door elkaar geïnspireerd waren maar er in slaagden te communiceren via hun gezamenlijk gecreëerde muzikale taal. Sissoko meldde dat hij er na een African family nu ook een Belgium family bij had. Sissoko verwoordde het in een interview nog sterker door te stellen "voor mijn broertjes en neefjes is dit een uitzonderlijke ervaring, de eerste keer dat ze uitgedaagd worden om buiten de krijtlijnen van hun traditie te stappen. Niet door die traditie te verwerpen, maar door een dialoog aan te gaan. Ik vind dat een prachtig samenwerkingsmodel. Het is een manier om aan de wereldvrede te werken.”

In het voorjaar vonden opnames plaats van deze bijzondere samenwerking. Als alles goed gaat - men zoekt nog een label - komt het album in oktober uit.
Zeeland Nazomerfestival

• Aka Moon
• Baba Sissoko