Die verdieping uit zich op het nieuwe album in de tiendelige compositie ‘Mutations’, een werk geschreven voor piano, strijkkwartet en elektronica. Conceptuele muziek waarin muzikale thema’s muteren door improvisaties van het strijkkwartet, waardoor nieuwe lagen ontstaan.

In een interview met de Volkskrant, gepubliceerd op 2 mei, geeft Iyer duiding aan het concept van ‘Mutations’: “Ik wilde onderzoeken hoe improvisatie ontwikkelt, als die als taal wordt gegeven aan mensen die de taal van nature niet spreken. Hoe gaan de verschillende muzikale cellen in symbiose? Hoe groeien variaties uit tot iets nieuws?”

In datzelfde interview legt Iyer de mogelijke inspiratiebron voor ‘Mutations’ bloot als hij verhaalt hoe hij in 1995 als violist – Iyer studeerde tijdens zijn jeugd viool – terechtkwam in het Creative Orchestra, een vijftigkoppig experimenteel orkest van de Amerikaanse avant-gardepianist Cecil Taylor. Taylor had weliswaar een jazzstuk geschreven, gaf aanvankelijk leiding, maar gaandeweg richting uitvoering trok Taylor zich terug en moesten de orkestleden er zelf maar zien uit te komen. Aanvankelijk leidde dat tot chaos, vertelt Iyer, omdat iedereen zo hard mogelijk speelde om gehoord te worden. Maar gaandeweg vormden zich groepjes die samen probeerden een plek in het orkestgeluid te krijgen. “Zo ontstonden in het orkest muzikale cellen, die met elkaar het gesprek aangingen en ritmes creëerden. Het werd extatisch. Een soort hippiehappening. De muziek werd een sociaal experiment.”

Een dergelijk concept hanteert Iyer in ‘Mutations I-X’, dat overigens nergens in chaos verzandt. Iyer componeerde op piano, viool en computer tien vormen en gaf de strijkers de vrije hand. Het resultaat is een totaalwerk dat voortdurend aan verandering onderhevig is en als zodanig vele sferen kent. Verstild, lyrisch, bombastisch, staccato, het komt allemaal voorbij in stukken waarin de strijkers zich groeperen of opstandig hun eigen plan trekken. Met het ritme van een fladderende vlinder dartelt Iyers piano door de ontstane muziek, die wellicht het dichtst aanschurkt tegen hedendaags klassiek.

Naast ‘Mutations I-X’ kent het album drie solostukken voor piano. Een herbewerking van Iyers ‘Spellbound and Sacrosanct, Cowrie Shells and the Shimmering Sea’ en twee nieuwe stukken waarin Iyer op fraaie wijze elektronica laat samengaan met fijnzinnig pianospel.

Met ‘Mutations’ bewijst Vijay Iyer (1971) tot een van de belangrijkste pianisten van deze tijd te zijn uitgegroeid. Niet voor niets is Iyer artist in residence tijdens de komende editie van Jazz Middelheim, van 14 tot en met 17 augustus in Antwerpen.


Zie ook:

• 22-04-14 Grote namen op Jazz Middelheim 2014