Billie Holiday (1915 – 1959) en Thelonious Monk (1917 – 1982) hebben veel met elkaar gemeen. Beide muzikanten ontwikkelden een uitzonderlijk eigen geluid en waren gezegend met een evenzo uitzonderlijk charisma. Beiden waren verslaafd aan heroïne, kregen met justitie te maken en moesten afstand doen van hun ‘New York City Cabaret Card’ waardoor het onmogelijk werd om in New Yorkse jazzclubs op te treden waar sterke drank geschonken werd. Beiden waren zwart, maar belangrijker: beiden zijn verantwoordelijk voor menig jazzstandaard.

Al deze facetten komen in de afzonderlijke documentaires naar voren aan de hand van verhalen. In ‘The many faces of Billie Holiday’ staat het nummer ‘Strange Fruit’ min of meer centraal. Volgens zangeres Carmen McRae is het geen politiek nummer, maar handelt ‘Strange Fruit’ over zekere feiten; slavernij en racisme. Columbia Records wilde er zijn handen niet aan branden waarna Commodore Records het uitbracht. Het bracht Holiday wereldfaam.

In de documentaire is een indrukwekkende uitvoering van ‘Strange Fruit’ te zien. Ook wordt een fragment getoond uit de speelfilm New Orleans uit 1947 waarin Holiday een rolletje heeft als dienstmeid en later te zien is in een optreden met Louis Armstrong, haar grote held. Fraai zijn ook de beelden van een studio-optreden van Holiday met Ben Webster, Lester Young en Roy Eldridge.

De geïnterviewden, waaronder Mal Waldron, overleden in 2002 en de laatste pianist die langdurig met Lady Day werkte, zijn het met elkaar eens: Holiday had een sterk gevoel voor drama, was charismatisch en haar liederen hadden stuk voor stuk impact. Toch stierf Holiday in een ziekenhuiskamer, met een agent op de gang - ze was weer gearresteerd voor drugsbezit - met slechts 70 dollarcent op de bank en vijftien tien dollarbiljetten vastgebonden aan haar been.

Hoewel er van Thelonious Monk beduidend meer filmmateriaal is dan van Billie Holiday, krijgen we daarvan bitter weinig te zien. Daarentegen zijn de verhalen des te boeiend. Onder meer de zoon van Monk, Thelonious Monk III, komt veelvuldig aan het woord. Zo leren we dat de pianist van de hoekige dissonanten een ware ‘family man’ is die veel van kaarten houdt en een briljant tafeltennisser is.

Monk kon één noot een volledige boodschap meegeven. Volgens pianist Barry Harris bezat Monk een vrije en rebellerende geest en was hij met Charlie Parker, Miles Davis en John Coltrane de centrale figuur binnen de bebop. ‘Bebop and beyond’ zoals Time Magazine het destijds uitdrukte.

Monk was een man van weinig woorden. Een drummer die kwam solliciteren liet hij drie uur drummen zonder een woord te wisselen. Aan het einde van de auditie vraagt Monk aan de slagwerker of hij zijn paspoort had meegenomen. “We vertrekken vrijdag.”

Monk liet vele standards na. Meer dan Holiday die slechts een handvol liedjes componeerde maar wel vaak als medeschrijver verantwoordelijk was – meestal voor de teksten.

Dankzij de bijdragen van schrijvers, muzikanten, vrienden en producers wordt in beide documentaires een onderhoudend en boeiend beeld geschept van de jazziconen Monk en Holiday. Voor wie zich de gehele tiendelige reeks die ‘Masters of American Music’ rijk is aanschaft – tot dusver zijn de afleveringen met Charlie Parker en The Story of Jazz op dvd verschenen – zal zich geen moment vervelen.

Masters of American Music is een coproductie van Toby Byron/Multiprises in samenwerking met Taurus Film, Munich en VideoArts, Japan.