CONCERTRECENSIE. November Music, Colours of Improvisation: Rembrandt Frerichs Trio met gast Kayhan Kalhor, ZAPP4 met gast Jan Bang, Nick Bärtsch’s Ronin, Verkadefabriek Den Bosch, 8 november ’13
beeld: Gemma Kessels
door: Rinus van der Heijden
Wat de sectie jazz en andere improvisatiemuziek betreft, is November Music – ‘muziek voor nu door de makers van nu’ - een unieke plaats aan het innemen in het Nederlandse muziekklimaat. Menig concertorganisator zou zich de vingers aflikken, als hij of zij in de gelegenheid werd gesteld om met musici en groepen te werken, zoals ze op het programma staan van de 21e editie. De drie concerten die onder de titel ‘Colours of Improvisation’ binnen November Music een lange avond vulden in de Bossche Verkadefabriek, waren van een ongekend gehalte.
Colours of Improvisation werd geopend door het trio van pianist Rembrandt Frerichs met als gast kamanchehspeler Kayhan Kalhor.
De titel ‘kleuren van improvisatie’ had voor deze avond niet beter kunnen worden gekozen. Drie totaal verschillende groepen, die het begrip improvisatie elk op hun eigen manier inkleurden – maar nog belangrijker – dit element binnen de muziek nieuwe dimensies verleenden. En daarmee nog maar eens aantoonden, dat improvisatie welke muziekstijl dan ook, alleen maar kan verfraaien.
Kayhan Kalhor
De avond werd geopend door het Rembrandt Frerichs Trio, waarvan de leider de Iraanse kamanchehspeler Kayhan Kalhor had uitgenodigd. De kamancheh is simpel gezegd een Perzische viool met meestal vier, soms drie snaren. De bijna 50-jarige Iraniër is er een duivelskunstenaar op, die een ongekende virtuositeit paart aan een ongebreidelde muzikale fantasie. Hij bespeelt de kamancheh de ene keer in razende vaart, om meteen daarna mysterieuze, voortkabbelende en dromerige passages binnen te glijden.
Een soloconcert van Kayhan Kalhor zou al een unieke belevenis opleveren, gekoppeld aan het trio van pianist Rembrandt Frerichs mag worden gesproken van een sensatie. De vier openden ‘Coulours of Improvisation’ met een concert van een consistent topniveau, dat deze avond door niemand meer kon worden geëvenaard. Frerichs zelf, met contrabassist Tony Overwater en slagwerker Vinsent Planjer, anticipeerden volledig op hetgeen Kalhor uit zijn kamancheh toverde, terwijl omgekeerd de Iraniër zijn spel boog naar de verrichtingen van het trio.
De muziek van dit kwartet was als golfbewegingen: hard/zacht, langzaam/snel. Maar elke noot kreeg een aspect van eeuwigheid mee en dat maakte dit concert bijna hallucinerend. De beide snaarinstrumenten contrabas en kamancheh werden afwisselend strijkend en tokkelend bespeeld, maar hoe dan ook: ze gingen volledig in elkaar op. De momenten waarop Tony Overwater, met grote ruimten tussen de noten, zijn handen bedachtzaam in de snaren deed grijpen en slagwerker Vinsent Planjer daar even subtiel achter- of omheen liep, waren adembenemend. De vier instrumenten vormden een volstrekt samenhangend geheel, terwijl tegelijkertijd de som der delen ongrijpbaar was door de zo ver uiteen liggende muzikale afkomsten.
ZAPP4 trad op met de Noorse electronicareus Jan Bang.
Eerste concert
Het totaalresultaat is nog verbazingwekkender als je weet dat het Rembrandt Frerichs Trio met Kayhan Kalhor zijn eerste concert gaf. De pianist speelde een dag eerder twintig minuten op zijn zolder samen met de kamanchehspeler, waarop beiden besloten dat trio en gast in de Verkadefabriek ‘gewoon gingen improviseren’. Dat deden ze dan ook: veertig minuten op een eigentijdse compositie van de pianist en nadien tijdens de vertolking van een klassiek 17e-eeuws Perzisch stuk dat Kalhor had ingebracht. En de vreugde in de Verkadefabriek werd nog meer verhoogd door de keuze van het instrument van Rembrandt Frerichs: een kopie van een Walter-forte piano uit 1795, die de ontwerper ooit bouwde voor Mozart. Deze kopie stelde Rembrandt Frerichs in staat nog meer klankkleuren toe te voegen aan het al zo uitzonderlijke concert.
ZAPP4 met de Noorse electronicareus Jan Bang toonde zich van een heel andere kant. De afwijkende en daardoor onvoorspelbare strijkkwartetbenadering van ZAPP4 zorgt alleen al voor enorm luisterplezier. De toetreding van Jan Bang verruimde de mogelijkheden van de twee violisten, altviolist en cellist enorm. Jan Bang samplede dat het een lieve lust was, haalde alle muziek van ZAPP4 door zijn elektronische versnipperaar. Daarbij kon het gebeuren dat hij de muziek naar een hoek dreef, waarin hij met de verstorven klanken van ZAPP4 een nieuw strijkkwartet in elkaar knutselde, dat hij naast het fysieke op het podium plaatste. En je dus op je gemak naar twéé strijkkwartetten kon luisteren.
Nik Bärtsch's Ronin met basklarinettist Sha en slagwerker Kasper Rast.
Ronin, het kwartet van de Zwitserse pianist Nik Bärtsch, moet het hebben van duisternis en dreiging, maar dan – als ze al bestaan – van de vreugdevolle kanten ervan. Het concert speelde zich voor een groot deel af onder donkergekleurde toneelverlichting. Of gewoon bij licht zoals gedempte schemerlampjes dat voortbrengen. Het concept van Ronin omschrijft het kwartet zelf als zenfunk en daar had het ook alle schijn van. Invloeden uit oosterse, rituele muziek gekoppeld aan op westerse funk gestoelde geluiden bepalen de muziek van Ronin. De basklarinet van Sha bepaalt voor een groot deel het geluid, dat ritmes meekrijgt van de basgitaar van Thomi Jordi en het slagwerk van Kaspar Rast.
Hard en droog
De muziek van Ronin lijkt opgedeeld in blokjes, die worden gedragen door de ritme-instrumenten en gevoed door basklarinet en piano. De ritmes zijn hard en droog, onverbiddelijk en volstrekt individueel. Hoewel een aantal critici concludeert dat de muziek van Ronin valt onder minimal-music, is daar bij enige beschouwing niet echt sprake van. Wél maakt Ronin van minimale middelen gebruik om maximale effecten te bewerkstelligen. Deze zenfunk komt hard aan, blijft in een trance-achtig bewegingspatroon vanaf het podium de zaal indenderen.
De mystiek wordt gevoed door de lichteffecten, zoals wanneer alleen het hoofd van Bärtsch in een vuurrood licht werd geplaatst. De duivel was even uit de hel opgestegen om zich aan den volke te vertonen, zo leek het. Het behoeft dan ook geen betoog dat Ronin deze avond op een verduiveld fraaie wijze afsloot.
Rembrandt Frerichs Trio & Kayhan Kalhor
tijdens November Music 2013, Verkadefabriek Den Bosch