Het idee voor ‘Ballade van de Rijzende Zon’ komt van de Tilburger Jan Doms (1949). Zijn activiteiten als kunstenaar zijn niet in één woord onder te brengen, maar omvatten aspecten van beeldhouw- en tekenkunst, performance, literatuur, architectuur, stedenbouw en landschap. Hij brengt al zijn initiatieven onder in De Maatschap Internationaal/LEF stadsdynamica. Het bekendst is hij van – vaak monumentale - kunstwerken van glas en staal. Landelijke faam verwierf hij onder meer met de creatie van een 52 meter hoge mortelproductietoren bij het bedrijf Saint-Gobin Weber Beamix aan de Beatrixhaven in Eindhoven, die als een sierlijk kasteel de industriële omgeving opluistert.

Met ‘Ballade van de Rijzende Zon’ wil Jan Doms een ode brengen aan de werkende mens. “En daarmee gewone mensen laten zien in plaats van die zogenaamde Bekende Nederlanders”, zegt hij. “Mensen die werken zijn de dragers van onze maatschappij. Daarop wil ik me richten met de ‘Ballade van de Rijzende Zon’: mensen van vlees en bloed met hun eigen gedachten. Het Westland, waar alles wordt opgevoerd, is heel duidelijk een plek waar wordt gewerkt.”

De ‘Ballade van de Rijzende Zon’ gaat over een jongeman die naar de nachtradio luistert. Daarna gaat hij met de eerste trein naar zijn werk. Daar aangekomen krijgt hij een brief uit de postkamer en droomt dan weg over zijn verloren geliefde. Jan Doms omschrijft de ‘Ballade’ als een archetypisch verhaal. “Het is ook een beetje autobiografisch. Als ik niet kan slapen, luister ik naar de nachtradio, een aparte wereld. Het eerste lied van de ‘Ballade’ heeft dan ook als titel ‘Lied van de Nachtradio’. In de vroege ochtend staat de jongeman op en neemt de eerste trein. Het aardige is dat in het Westland geen treinen rijden. Jeroen Strijbos en Rob van Rijswijk brengen die trein tot leven met ruimtelijk geluid.”

Zuiderzeeballade
De Japanse zangeres Yuka Kawabe bracht Jan Doms op het idee voor de ‘Ballade’. “Yuka is gespecialiseerd in Tibetaanse muziek. Ik hoorde haar voor het eerst in een paviljoen in Almere, waar zij onder meer de ‘Zuiderzeeballade’ zong”, lacht hij breeduit. “Daarna werkte ik twee keer met haar in de buurt van Tilburg. Zij zong altijd liederen uit het verleden, waarbij ik dacht: waarom niet eens met liederen van nu? Ik ben daarop zelf teksten gaan schrijven. De ‘Ballade van de Rijzende Zon’ telt er negen. Ik legde mijn plannen voor aan de mensen achter de Biënnale Kijkduin. Zij reageerden meteen, waarop we zijn gaan kijken hoe we de middelen voor realisatie bij elkaar konden krijgen. In januari van dit jaar was het rond, maar dat betekende een heel korte productietijd.”

Enkele hoofdrolspelers uit 'Ballade van de Rijzende Zon' Jan Doms, Paul van Kemenade, Yuka Kawabe.

“Ik had dan wel de teksten geschreven, maar muziek componeren kan ik niet. Met Paul van Kemenade heb ik in het verleden al vaker projecten gedaan op het vlak van beeldende kunst en muziek. Ik wil altijd bindingen maken en Paul denkt er precies zo over. Na mijn voorstel om weer iets samen te gaan doen, stonden we voor de keuze om nieuwe muziek te gebruiken of wat te gaan doen met al gecomponeerde stukken. Het werd dat laatste. Pauls al bestaande werk wordt echter aangepast aan dit project.”

Het Westland inspireerde Jan Doms vervolgens volop. Hij was al bekend met het gebied door zijn productie ‘Het paleis om vier uur in de ochtend’, die hij in 2009 in dezelfde tuinbouwkas in Monster maakte. De glazen steden die het Westland vormen, vindt Jan Doms mooi bij zangeres Kawabe passen. Maar buiten glas bezit het Westland nog iets specifieks: een rijke korencultuur. “Meestal zijn ze op christelijke basis, maar ik heb gekozen voor het Westlands Mannenkoor. Het viel niet mee om op korte tijd dit 120-koppige koor klaar te stomen voor de ‘Ballade’. Samen met de dirigent koos ik  ervoor dat het koor de liederen a capella zingt. De verbindende schakel vormen Jeroen Strijbos en Rob van Rijswijk, die gespecialiseerd zijn in elektronische muziek en ook als componist hun mannetje staan. Naast alle geluidsassemblages speelt in de ‘Ballade’ ook componeren een belangrijke rol. Ik heb Jeroen en Rob gevraagd om met alles wat ze maken een koppeling te leggen tussen hun muziek en het zangfenomeen dat het professionele Westlands Mannenkoor is.”

Vertellingen
De liederen die Jan Doms schreef, zijn een soort vertellingen. Ze worden door ex-politicus Nol van Trier aan elkaar gepraat. “De ‘Ballade’ wordt één groot avontuur”, gniffelt Jan Doms. “Pas op de laatste dag komt alles bij elkaar. Ik weet wat de mensen die meewerken, kunnen. Het is gewoon een kwestie van dat wat je beoogt, goed over te brengen. Daar moet je condities voor scheppen en die onderbrengen in een soort levend laboratorium. De ‘Ballade’ is een proeftuin, waarbij het de bedoeling is dat iedereen op onderzoek uitgaat en niet op de automatische piloot meelift. Zo werk ik altijd en ik heb nog nooit meegemaakt dat het niet goed komt. Ik vind er geen reet aan als alles vastligt.”











Een nog leegstaande radijskas in het Westland wacht op
'Ballade van de Rijzende Zon'.


Veel zaken worden dus ter plekke uitgevonden. “Die radijskas is gigantisch. Je kunt het laten regenen, luchtstromen toevoegen, het licht aan- en uitdoen. Aanvankelijk wilde ik het project ’s morgens om vier uur opvoeren. Nu wordt het negen uur ’s avonds. De zon gaat onder, maar wij laten hem daarna weer opkomen. Hoe? Daar heb ik wel ideeën over, maar ik ben er nog niet uit”, lacht de bedenker van dit alles. Die voor de deelname van zijn zoon Ries, die popmusicus is, speciaal voor de ‘Ballade’ een glazen percussie-instrumentarium bouwde.

“Ik wilde met de ‘Ballade’ iets bedenken waar ik geen grote trailer voor nodig heb. Dus kwam ik uit op een soort vliegende brigade met mezelf op een vooruitgeschoven post. Na het project gaat ieder weer zijns weegs. Ik wil met de ‘Ballade’ de wereld rond. Je hebt niet meteen een budget nodig waar je niet overheen kunt kijken. In een ander land zoek je daar de mensen.”

Spontaan
De eigenaar van de radijskas in Monster gaf het glazen huis spontaan in bruikleen. “Hij ziet er het communicatieve belang van in, omdat de beeldvorming over het Westland niet altijd positief is. Denk maar aan de arbeidsomstandigheden daar. Kunsten kunnen die beeldvorming positief beïnvloeden.”

De ‘Ballade van de Rijzende Zon’ is een van de drie onderdelen van de Biënnale Kijkduin 2011. Centraal staat de beeldententoonstelling, die op 1 juni door koningin Beatrix werd geopend. Tweede onderdeel is een symposium op 10 juni in het Gemeentemuseum in Den Haag over hedendaagse glastoepassingen en derde deel is de ‘Ballade van de Rijzende Zon’.

• De voorstellingen van de ‘Ballade van de Rijzende Zon’ zijn op 8 en 10 juni vanaf 21 uur in de Radijskas Zwinbrothers, Rijnweg 340, Monster. Per voorstelling is er plaats voor ongeveer 350 mensen. Reserveren: Biënnale Kijkduin 2011
• www.lefdynamics.nl
• Fotografie: Paul van Kemenade © Marcel Mutsaers, Yuka Kawabe © Rosa Ronsdorf, Jan Doms © Martin Stoop, radijskas © Jan Doms.