COLUMN
door: Jan Bol

Bijna iedereen zal het hebben. Bij het luisteren naar muziek zoek je - onwillekeurig - naar referenties. Al was het maar dat je de ene uitvoering van Body and Soul of Naima gaat vergelijken met een andere. Onderbrengen in stijlen is ook zo’n prettige onhebbelijkheid bij het beluisteren van en vooral bij het praten over muziek. Stijletiketten plakken is al minder concreet en soms heel arbitrair.

Nog meer arbitrair is de scharnierwerking die mijns inziens in 1965 optrad in de jazzgeschiedenis. Op deze plaats eens een poging om hardop te argumenteren waarom.

1965, het jaar waarin en waarna de popmuziek het heft van de jazz overnam in de bepaling van life style van jongeren. Liftte een deel van de pubers en adolescenten en zelf verklaarde intelectuelen en existentialisten nog mee op de golven van de jazz van voor en na de Tweede Wereldoorlog, vanaf midden jaren ’60 spoelde dat onder in de rock- en top-40-cultuur. De welvaart nam toe en muziek en merchandise werden bijvoorbeeld door zeepiraat Radio Veronica met verve aan de man gebracht. Omdat ze het tij mee hadden lukte Caroline en Veronica wat de rock & roll cultuur niet lukte, massale exploitatie van de jeugd.

Rhythm & blues was in de jaren ’50 al rechts ingehaald door Elvis en zijn trawanten. Big bands stierven uit omdat ze onbetaalbaar werden. Dansen kon je ook wel op rock & roll.

Cool jazz kreeg bijna geen voet aan de grond. Alleen de hard bop als doorontwikkeling van de jazz uit de jaren ’40 zegevierde nog, tot begin jaren ’60. In die jaren maakten nieuwlichters zoals John Coltrane en Ornette Coleman, Mingus en Dolphy al hun invloedrijke statements.

1965, toen stonden Free Jazz, Black Saint and the Sinner Lady en Out to lunch al op de plaat. Black consciousness liet zich behoorlijk gelden via nieuwelingen zoals Archie Shepp. Albert Ayler had in de korte tijd die hem gegeven was zijn indringende bijdrage kunnen afleveren.

De zeggingskracht van jazz drong het pure entertainment naar de achtergrond. Bijvoorbeeld, eigentijdse trio’s bestonden niet meer uit twee brave begeleiders en een solist. Het werden drie sterke solisten die samen speelden, iets wat bijvoorbeeld Rollins al gepresteerd had in de jaren ’50 met Way Out West. Uitzonderingen bevestigen de regel.

Kwartetten, kwintetten enz. ondergingen dezelfde soort verandering. Tot twee kwintetten met sterke individuen op Ascension van Coltrane aan toe. Ascension is opgenomen in 1965.

Baanbrekende elpees zoals Freak Out van Zappa en Sgt. Peppers Lonely Hearts Club Band van The Beatles waren in aantocht. Net als de moeder van de jazzrock Bitches Brew van Miles Davis, via zijn kwintet met Wayne Shorter dat hij had sinds 1965. Iconen als Lee Morgan en Freddie Hubbard deden met slappe funky elpees hun best een graantje mee te pikken van de popcultuur.

1965 fungeerde zowat als scharnier waardoor de jazzgeschiedenis onder invloed van economie en maatschappij van richting veranderde. Onvoorspelbare richtingen.

Ben jij van vóór of van ná 1965? Qua jazz dan.