CONCERTRECENSIE. Wayne Shorter Quartet, Lantaren-Venster Rotterdam, 13 maart 2009
beeld: Jos L. Knaepen
door: Mischa Andriessen

Op de publiciteitsfoto van deze tournee kijkt een lachende Wayne Shorter de toeschouwer recht in het gezicht. Ter hoogte van zijn borst houdt hij zijn linkerhand met pink en wijsvinger omhoog; de satansgroet. Zet Shorter zijn publiek de horens op?

Het concert van het Wayne Shorter Quartet in Lantaren Venster was een zinderende viering van het moment.

Wayne Shorter is vijfenzeventig en een ongrijpbare man. Na het lezen van zijn biografie “Footprints” weet je nog altijd weinig over hem. Hij verzamelt films, werd Boeddhist en overwon daarmee een persoonlijke crisis. Het grote gezuip heeft hij al jaren eraan gegeven, maar het beeld van de in zichzelf gekeerde Shorter die scheel van dronkenschap in een bar de ene na de andere cognac weg tikt zonder zich in de gesprekken te mengen, is het beste bijgebleven. 

Wat je ook weet is dat Shorter altijd zijn eigen weg gaat. Waar collega’s op latere leeftijd vaak voor een wat makkelijker in het gehoor liggende set met succesnummers kiezen, blijft Shorter pielen en peuren. Soms richting klassieke muziek, soms richting vrije jazz. Dat hij daarmee soms een deel van het publiek de zaal uitjaagt, zal hem niet deren. In een interview met het Brabants Dagblad zei hij: “Een kunstenaar heeft weerstand nodig om te kunnen groeien [..] zoals een vliegtuig weerstand nodig heeft om op te kunnen stijgen.” 

Onbetwist is Shorter als saxofonist en als componist van onschatbare waarde voor de jazz. Zo iemand mag best plagerig te kennen geven dat hij natuurlijk de enige is die bepaalt wat voor muziek hij maakt. Al blijft een Boeddhist die de bokkegroet brengt raar.

Zonder enige concessie te doen, was Shorter het publiek in Lantaren-Venster volledig ter wille. In weerwil van de vaak gehoorde klacht dat de saxofonist wel heel veel werk door zijn band liet opknappen, speelde Shorter veel en raak op zowel sopraan- als tenorsax. Hij zocht ook niet steeds de meer ongemakkelijke registers op. Voorbij de geluidsgrens hoeft hij klaarblijkelijk niet meer, maar gezapig werd het beslist niet.

Zeker in de eerste nummers bracht pianist Danilo Perez met zwaar aangezette basnoten een dreigende ondertoon aan. Waar de spanning op Shorters meest recente platen vaak in de afwisseling van extremen werd gezocht, was de muziek nu subtieler, meer in balans. Met Brian Blade achter de drums hoeft niemand zich over drive en dynamiek druk te maken, maar hij heeft beter leren doseren. Hoe kan het ook anders als vaste waarde in de band van iemand die daar een meester in is; Shorter zelf. Miles Davis verzuchtte ooit tegen Coltrane: ‘haal die sax eens uit je mond’ en Shorter die na Coltrane in Miles’ tweede beroemde kwintet speelde, heeft die woorden volop op waarde geschat. Hij last telkens korte of langere denkpauzes in, speelt een thema, een paar noten, een aanzet tot een solo en dan stil. Even niets. Een tweede aanzet waarin de spanning wordt opgebouwd, vastgehouden en dan ineens is er die met felle, hoge tonen begeleidde uitbarsting. Die eruptie van energie en inventiviteit.


Jazz zoals jazz bedoeld is: Wayne Shorter, Brian Blade, John Pattituci. (archiefbeeld)

Dat het een enerverende avond werd in Lantaren-Venster kwam niet in de eerste plaats door de fenomenale kwaliteit van de musici, al moet worden gezegd dat Perez en vooral Pattitucci een topavond hadden. Doorslaggevende factor was evenmin het telepathische samenspel dat de vier in de loop der jaren hebben weten te bewerkstelligen. Nee, het was de manier waarop in elk nummer al na een paar tonen de belofte doorklonk dat er iets heel bijzonders op stapel stond en dat er ook telkens, zij het soms maar heel kort, kwam. 

Ja, soms grepen de muzikanten even terug op een beproefd recept, herhaalden ze een eerdere vondst, maar daar stond zoveel geestdrift, vakmanschap en fantasie tegenover dat de zaal aan het einde nog net zo vol was als toen het concert begon. Ook wie niet altijd voor een staande ovatie te porren is, klapte tenslotte even enthousiast als eerbiedig voor deze band van de buitencategorie en vooral voor de man die niet alleen op papier een van de groten van de jazz is, maar die in plaats van op zijn lauweren te rusten het aan zijn stand verplicht acht om jazz te maken zoals jazz bedoeld is: een zinderende viering van het moment. Het ene ogenblik maak je mee hoe die enigmatische, stille man die heel het concert geen woord met zijn publiek noch zijn band wisselde, een toonopvolging vind die er nog niet was en die, zo hoorde je direct, er had moeten zijn. Tellen later is het voorbij, zoals Eric Dolphy dat zo treffend tragisch zei: “Gone in the air, you can never capture it again.”  

• Wayne Sorter Quartet speelt vanavond (14 maart) nog in Muziekcentrum Frits Philips in Eindhoven, en morgen (15 maart) in de Oosterpoort in Groningen.
• Wayne Shorter