NECROLOGIE
door: Cyriel Pluimakers









Wayne Shorter: 1933 - 2023.
Foto © Jos L. Knaepen.


Donderdag 2 maart overleed op 89-jarige leeftijd saxofonist, bandleider en componist Wayne Shorter (1933-2023). Zijn belang voor de naoorlogse jazz is moeilijk te overschatten: veel van zijn composities worden wereldwijd dag in dag uit gespeeld en zijn typerende saxofoongeluid kent vele imitators. Maar liefst twaalf keer won hij een Grammy, in 1998 werd hem als jazzmusicus de National Endowment for the Arts toegekend en in 2015 ontving hij de prestigieuze Lifetime Achievement Award van de Amerikaanse Recording Academy.

Componist
Zijn eerste grote bekendheid verwierf hij met Art Blakey’s Jazz Messengers (1959-1964), een band waarin hij niet alleen als solist maar met name ook als componist opviel. Deze laatste kwaliteit was voor trompettist Miles Davis een reden om hem bij Blakey weg te kapen. Hij reisde vervolgens de aardbol over met dat fameuze kwintet (1964-1968) waarin ook pianist Herbie Hancock, bassist Ron Carter en drummer Tony Williams zaten. Met dit ensemble werden de grenzen van de modale jazz opgezocht om vervolgens bijna naadloos de fundering te leggen voor de jazzrock. Ondertussen maakte Shorter ook nog onder eigen naam indrukwekkende albums voor Blue Note als ‘Night Dreamer’ (1964), ‘Juju’ (1965), ‘The All Seeing Eye’ (1965), Adam’s Apple (1966) en ‘Speak No Evil’ (1966). Producties die, mede vanwege de fraaie hoezen, meer dan iconisch zijn. 











Miles Davis met Wayne Shorter.
Foto © Guy Le Querrec.


Penetrant
Shorter heeft op zijn tenorsaxofoon een penetrante en enigszins lijzige toon. Wil je hem op zijn best horen, dan ligt het voor de hand om een van die fantastische cd’s uit de ‘Live At Plugged Nickel’ box met het Miles Davis Quintet uit 1965 op te zetten. In zijn spel gaat hij tot het uiterste en soms lijkt hij, net zoals de rest van de band, volkomen bezeten. Krankzinnige tegendraadse muziek die aanvoelt als een grenzeloze artistieke uitspatting. Shorter laat zijn tenorsaxofoon kermen dat het een lieve lust is en reikt regelmatig tot de stratosfeer. Later zou blijken dat de musici met elkaar afgesproken hadden dat ze een soort ‘anti-muziek’ zouden maken. Na de modale jazz brak dan ook de fusion-periode aan voor Davis, waarin funk en rock met jazz werden vermengd. Shorter droeg een fors steentje bij aan albums als ‘Miles in the Sky’ (1968) ‘In a Silent Way’ (1969) en ‘Bitches Brew’ (1970). 











Wayne Shorter op North Sea Jazz Festival 2015.
Foto © Ron Beenen.


Fusion
Met de Oostenrijker Joe Zawinul richtte hij vervolgens de fusion-formatie Weather Report op, een kassucces van de eerste orde. Als solist nam Shorter een stapje terug om zijn geluid meer te laten integreren in het bandgeluid. Bovendien gaf hij nu de voorkeur aan de sopraansaxofoon. Tussen 1971 en 1986 maakte Weather Report meer dan zestien albums, zo veel dat een Duitse presentator in zijn radioprogramma de verzuchting ‘wieder Report’ uitsprak. Bekende albums waren onder meer ‘Tale Spinnin’ (1975) en ‘Heavy Weather’ (1977) en met de track ‘Birdland’ bereikten ze zelfs de Amerikaanse Top 40. Speciale attractie was in de eerste fase het spectaculaire spel van bassist Jaco Pastorius, een instrumentaal genie dat helaas ten onder ging aan zijn persoonlijke problematiek. Waar de band in hun eerste jaren nog de glans van het nieuwe had, leden latere producties aan een zekere voorspelbaarheid. Ook werkte Shorter samen met onder meer Joni Mitchell, Steely Dan, Rolling Stones en Don Henley.











Vorig jaar september zag nog het album  ‘Live at the Detroit
Jazz Festival’ het licht. Foto © Jos L. Knaepen.


Akoestisch
Toch zocht Shorter ondertussen de akoestische jazz weer op in de sterrenformatie V.S.O.P., samen met trompettist Freddie Hubbard en zijn oude maten in de ritmesectie: Hancock, Carter en Williams. Ook deze stap terug in de tijd was een wereldsucces met optredens op alle gerenommeerde jazzfestivals en een aantal mooie albums. Een ander hoogtepunt was het duo-album met Hancock ‘1+1’ (1997), waarop onder meer Michiel Borstlaps compositie ‘Memory of Enchantment’ staat en ‘Aung San Suu Kyi, waarvoor Shorter een Grammy kreeg. Na de eeuwwisseling zocht hij weer de akoestische jazz op met een nieuwe band, met pianist Danilo Perez, bassist John Patitucci en drummer Brian Blade. Maar liefst drie sterke releases zagen het licht: ‘Footprints Live’ (2002), ‘Beyond The Sound Barrier’ (2005) en ‘Without a Net’ (2013). Met een groot ensemble maakte hij in 2003 ‘Alegria’. 











Afscheid van Wayne Shorter.
Foto © Ron Beenen.


Verrassen
In 2018 verscheen op Blue Note een uitzonderlijke uitgave met een stripboek en 3 cd’s: ‘Emanon’. De strip draagt een dystopisch karakter en de muziek is enigszins dreigend. Bijzonder is de gecomponeerde muziek van zijn kwartet met het Opheus Chamber Orchestra. Klassieke kamermuziek waarin Shorter een nieuwe kant van zijn muzikale persoonlijkheid laat zien. Daarnaast zijn er live-opnames van zijn kwartet in Londen. Het is een uitgave voor de ware liefhebber, want er staat geen noot van op internet. Vorig jaar september zag nog ‘Live at the Detroit Jazz Festival’ (Candid) het licht. De nestor speelt hier samen met musici die met gemak zijn kinderen of kleinkinderen hadden kunnen zijn: pianist Leo Genovese, bassist Esperanza Spalding en drummer Terri Lyne Carrington. De opname dateert uit 2017 en zit vol onverwachte momenten. Er gaat niets volgens het boekje: solo’s worden onverwacht afgebroken, een song gaat over in abstracte improvisatie en bebop beweegt zich richting funk. Tot op het laatst bleef Shorter zijn publiek verrassen!

Miles Davis Quintet ft. Wayne Shorter, 1964.

Herbie Hancock en Wayne Shorter
North Sea Jazz 2015.