STRANGER THAN PARANOIA 2009, Paradox, Tilburg, 24 december
beeld: Stef Mennens, Vera Mennens
door: Rinus van der Heijden

Vijf koper- en vier rietblazers, met achter hen opgesteld een traditionele ritmesectie. Dat is het Clazz Ensemble, waarvan de naam verraadt wat je bij hen krijgt opgediend: ‘cla’ staat voor classical music, ‘azz’ voor jazz. Mooi gevonden, maar de mengvorm klassiek-jazz is toch al zo oud als Methusalem? Niet bij het Clazz Ensemble.

Paul van Kemenade opende in verschillende samenstellingen de zeventiende editie van Stranger Than Paranoia, waarna het Clazz Ensemble met Dick de Graaf (l) aantrad.

Waar vele zoekers naar de juiste vermenging van klassiek en jazz traditionele klassieke muziek uit de kast trekken, doen leiders Gerard Kleijn en Dick de Graaf dat niet. Zij blijven uiterst bij de tijd, door de klassieke kant uit te besteden aan eigentijdse en dus levende componisten. Dat is niet alleen een mooie keuze, maar ook een weldoordachte, omdat het werk van hedendaagse componisten veel beter bij een moderne muziekvorm als jazz aansluit dan dat van hun oude vakbroeders.

Het Clazz Ensemble is in 2007 opgericht en was deze avond te gast bij het festival Stranger Than Paranoia. Twaalf man op één podium, dat lijkt op een (kleine) big band. Dat is het Clazz Ensemble ook, maar wel een die buiten het geijkte repertoire voor dit soort orkesten treedt. Natuurlijk zorgen negen blazers regelmatig voor muziek op orkaankracht, maar het repertoire van het orkest maakt het tevens mogelijk met kleinere samenstellingen te experimenteren, hedendaagse klassieke invloeden te toetsen aan de improvisatorische mogelijkheden van de jazz en bovenal om allerlei invloeden in de totaalklank toe te laten.

Zo hoorde je de straffe aanpak waarmee Amerikaanse highschoolbands groot zijn geworden, was een sonnet van Shakespeare grondslag voor een stuk, zou je snippers van de rock&roll van Jerry Lee Lewis moeten opmerken – ik hoorde ze niet – en was ook de inwerking van strijdorkesten uit de vorige eeuw, zoals het Nederlandse De Volharding en het Amerikaanse Liberation Music Orchestra te ontwaren. De bezetting van het Clazz Ensemble - met grote Nederlandse namen als die van de beide leiders, maar ook van de saxofonisten Arno Bornekamp en Nils van Haften, pianist Kris Goessens en trombonist Vincent Veneman – toonde aan hoe alleen hoogstaande techniek vast kan klampen aan de juiste emoties.


Angelo Verploegen, Clazz Ensemble, Jacq  Palinckx.

Het Clazz Ensemble sloot de eerste avond van festival Stranger Than Paranoia 2009 af met een prachtig concert, dat jammer genoeg de pijngrens regelmatig overschreed. Misschien was dat de reden dat een aantal toeschouwers Paradox voortijdig verliet. Of waren zij uitsluitend gekomen voor alles wat zich vóór het Clazz Ensemble afspeelde? Dat lijkt waarschijnlijker, want Paradox is elk jaar tijdens de openingsavond van ‘Paranoia’ uitverkocht, omdat het publiek dan een (gedeeltelijke) thuiswedstrijd wacht. Paul van Kemenade, bedenker en organisator van het festival, luidt al zeventien jaar kerstmis in met in elk geval zijn eigen kwintet, dat hij uitbreidt met gasten. En ook met zichzelf in een bescheiden hoofdrol met een of meerdere invités om zich heen.

Dit jaar zou dit cellist Ernst Reyseger zijn, maar die moest afzeggen omdat hij vader is geworden van een dochter. Eén dag voor de openingsavond van ‘Paranoia’ moest Paul van Kemenade op zoek naar vervanging. Hij vond die in de gebroeders Bert en Jacq Palinckx, stadgenoten met wie Paul van Kemenade een dikke kwart eeuw geleden al samenspeelde, onder meer in de formatie Palinckx. Het trio opende met ‘De Reiziger’, een wereldpremière van de hand van Paul van Kemenade, dat hij als de wiedeweerga ’s ochtends nog had moeten aanpassen voor contrabas en gitaar. De drie brachten  drie stukken, waarin bleek dat al speel je lange tijd niet samen, eerder opgedane ervaringen nooit roesten. Met het slotstuk ‘Maartse Buien’, dat Jacq Palinckx naar eigen zeggen “helaas al in 1983”  schreef, liet het trio horen dat een eigenzinnige opbouw naar prachtig melodieus samenspel kan leiden.


Paul van Kemenade, Wiro Mahieu en Louk Boudesteijn. Paul van Kemenade, Louk Boudesteijn en Angelo Verploegen. Paul van Kemenade en Bert  Palinckx.

Na deze warming-up trad het Paul van Kemenade Quintet aan met als gast koperblazer Angelo Verploegen. De set moest gezien worden als een proeftuin voor Paul van Kemenade, waarin hij naar eigen goeddunken kon grasduinen met kleinere bezettingen. Hij ziet dit plekje binnen ‘zijn’ festival als een uitgelezen mogelijkheid om nieuw werk voor publiek te presenteren. Zo’n nieuw stuk was ‘Van Tembi naar Tembisa’, dat als een blues begon, maar doordrenkt van Afrikaanse invloeden een vette knipoog was naar hetgeen componist/musicus Paul van Kemenade al een aantal jaren voor ogen staat. Een andere wereldpremière was ‘Three Horns’, een voor de hand liggende titel voor een stuk waarin altsaxofoon, trombone en flugelhorn de hoofdrol opeisen.

Als uitsmijter fungeerde ‘12013’, ook al een gloednieuw stuk, maar nu van trombonist Louk Boudesteijn. Deze boreling kon wedijveren met de verse composities van bandleider Van Kemenade, omdat ook Louk Boudesteijn fantasierijk en verfrissend ernaar streeft, muzikaal materiaal rond te breien. En al was de set van het Paul van Kemenade Quintet niet altijd even spannend, dat fantasierijke en verfrissende is elk jaar op die openingsavond aanwezig en daarom een bezoek meer dan waard.

Stranger Than Paranoia wordt vanavond, maandag en dinsdag voortgezet in muziekpodium Paradox. Op woensdag wordt het festival besloten in popcentrum 013. Alle avonden beginnen om 20.30 uur. Meer informatie op de websites van Paul van Kemenade, Muziekpodium Paradox en 013.

• StrangerThan Paranoia 2009 op YouTube (ruim tien clips van verschillende optredens) 
• Alle foto's door Stef Mennens, behalve foto 6 (Jacq  Palinckx) en 9 (Paul van Kemenade en Bert Palinckx) door Vera Mennens.