CONCERTRECENSIE. Ben van Gelder Quintet, Paradox Tilburg, 2 november 2016
beeld: Bartho van Straaten
door: Erno Elsinga
Aanleiding voor het in januari te verschijnen nieuwe album ‘Among Verticals’ van Ben van Gelder was de compositieopdracht die hij kreeg van het New Yorkse podium Jazz Gallery. Het resultaat bouwde Van Gelder verder uit tot een suite-achtig geheel die hij met Amerikaanse generatiegenoten – allen twintigers – vrijwel integraal uitvoerde in de Paradox in Tilburg. 
Ben van Gelder Quintet presenteerde in Paradox het nieuwe album 'Among Verticals'.
Kupka
Daarmee treedt de altsaxofonist in de voetsporen van The More Socially Relevant Jazz Music Ensemble-collega Reinier Baas die onlangs een compositieopdracht omboog tot een surrealistische jazzopera. Baseerde Baas ‘Princess Discombobulatrix’ op fictieve strippersonages, Van Gelder liet zich inspireren door het schilderij ‘Madame Kupka Among Verticals’ van de Tsjechische schilder Frank Kupka, te bewonderen in het Museum of Modern Art in New York waar de saxofonist nu zo’n tien jaar, afwisselend met Nederland, woont.
Het schilderij toucheert de grens van abstract met figuratief en roept volgens de altist een onuitgesproken verhaal op waarin het bekende wordt gesitueerd in het onbekende. Precies deze onconventionele aanpak paste Van Gelder toe op zijn composities die in voortdurend wisselende bezettingen door het kwintet werden uitgevoerd. Improvisaties stonden niet op zichzelf, maar maakte deel uit van het intense, dynamische geheel waardoor het verhalende karakter van het gebodene tot uitzonderlijke hoogte reikte.
Spanningsbogen
Het hoge niveau van de musici stond garant voor een organische uitvoering van de in oorsprong complexe composities die vrijwel aaneengesloten werden gespeeld. Pianist Sam Harris strooide met meditatieve klanken in een solostuk, voegde avant-gardistische elementen uit de klassieke muziek toe aan een sprankelende dialoog met de imponerende vibrafonist Peter Schlamb, en bracht zelfs rockelementen in tijdens een trio met contrabassist Rick Rosato en slagwerker Craig Weinrib. Spanningsbogen te over in een kwintet dat evenzo makkelijk samenkwam als verbrokkelde.
Ook Van Gelder stelde zich volledig in dienst van de groots tot intiem gevarieerde stukken. Zijn alt kleurde warm, fel, klassiek, of ingetogen bij een solo die als opmaat diende voor een sfeervolle fase met filmische trekjes. Zijn grootste verdienste schuilt in de composities die een wirwar aan verhaallijnen herbergt waar je niet precies de vinger oplegt. Getuige ook ‘Wig Wise’ waar Van Gelder zijn historische bagage een eigen interpretatie geeft in een vrije bewerking van Duke Ellingtons ‘Money Jungle’.
Lef
Verrassende wendingen, composities binnen composities, kleurrijke harmonieën en ingenieuze structuren maakten de uitvoering van ‘Among Verticals’ tot een intens geheel, met lef gecomponeerd en zo actueel als de dag van vandaag. Ben van Gelder behoort tot de koplopers van een nieuwe jazzgeneratie.
‘Among Verticals’ is verkrijgbaar vanaf 7 januari 2017.