CONCERTRECENSIE. Zomerjazzfietstour 2014. Groningen, diverse locaties in Reitdiepdal, 30 augustus 2014.
beeld: Gemma van der Heyden
door: Rinus van der Heijden
Bij Boer Dick was het te doen, zaterdag laat in de middag. De Zomerjazzfietstour was al bijna achter de rug, maar bij deze landbouwer in zijn schuur in Feerwerd stond het kwartet 1000 met als gast Eugene Chadbourne te trappelen als een naar de weide verlangend paard. Terwijl het juist op dat moment begon te regenen en de fietsende deelnemers zich over de zompige deel naar de schuur haastten, ontrolde zich hier een van de mooiste concerten van dit uitzonderlijke jazzevenement dat Zomerjazzfietstour heet.
Fietsers zoeken bij een kopie van het Vrijheidsbeeld de weg naar Aduard waar in een kerkje Joëlle Léandre en Vincent Courtois optraden (m). Bouge met Luc Ex, Isabelle Duthoit en Johannes Bauer in de kerk van Fransum.
1000 bestaat uit leider en altsaxofonist Jan Klare, trompettist Bart Maris, contrabassist Wilbert de Joode en slagwerker Michael Vatcher. Als extra versterking was de Amerikaanse gitarist en banjospeler Eugene Chadbourne binnen gehaald. Daarmee was een totaalklank verzekerd die uitstekend paste bij een kleine bigband, maar daarmee niets te maken had. Want het kwintet tartte alle regels van alle muziek: individuele improvisaties sloegen even hard aan als collectieve, ongehoorde klanken werden aan alle instrumenten ontrukt, melodieën waren er om te spelevaren en agressie werd hier aangereikt met zijden handschoenen.
Agressie heeft zelden zo'n positieve betekenis gekregen als bij 1000: de manier waarop trompet en altsax elkaar uitdaagden was niets ontziend, maar het resultaat was ten hemel stijgend. Hetzelfde gold eigenlijk voor het gehele concert, want de keiharde uitdaging die ieder individu ten toon spreidde, was de verborgen kracht van dit imposante optreden.
Boerenerf
Eerder op de dag moesten de deelnemers aan de Zomerjazzfietstour ook al een boerenerf oversteken om in het kerkje van Fransum te geraken. Daar stond vóór het kerkorgeltje Bouge opgesteld, een trio met basgitarist Luc Ex, de Duitse trombonist Johannes Bauer en de Franse vocaliste Isabelle Duthoit. De god die kennelijk in die piepkleine protestantse kerk huist, was er al na een paar noten tussenuit getrokken, waardoor de drie musici vrij spel kregen.
Bouge kon er daardoor een gedenkwaardig concert van maken. Met name Isabelle Duthoit verraste en imponeerde. Zij is een durfal die haar stem, strottenhoofd en luchtwegen zonder enige terughoudendheid inzet. Zij krijst, pruttelt, huilt, flappert met haar lippen, perst krankzinnige geluiden uit haar longen en speelt tussendoor ook nog klarinet. Onnodig te zeggen dat haar inzet koren op de molen was voor de oudgedienden Johannes Bauer en Luc Ex die met tot boven de wolken reikende muren van geluid de zangeres voor de voeten liepen. Of juist in haar voetsporen volgden, dat was - gelukkig - niet altijd duidelijk. 
Saxofonisten Tom de Groot en Rob Jacobs komen voor de vrije jazz naar Groningen. Tuur Florizoone en Didier Laloy duelleren in de kerk van Den Ham. Het kwartet 1000 met Eugene Chadbourne in de schuur van Boer Dick.
De grote belangstelling voor de Zomerjazzfietstour is er elk jaar de oorzaak van dat sommige concerten nauwelijks bereikbaar zijn. Het kerkje in Fransum kan maar aan 75 mensen plaats bieden. Telkens als er mensen uit gingen, mochten er evenveel weer naar binnen. De aard van het concert van Bouge maakte dat er veel verloop was, waardoor hier de wachtrij snel oploste. En veel meer dan tweemaal 75 mensen in elk geval een glimp van dit juweeltje konden meepikken.
Het openingsconcert van de Internationale Route, een van de vier die de fietsers konden afleggen, was in handen gelegd van de Fransen Joëlle Léandre en Vincent Courtois, ook al een wel heel bijzonder duo. Contrabassiste Léandre is vooral bekend door haar samenwerking met Irène Schweitzer en Maggie Nicols, samen het trio Les Diaboliques vormend. Met cellist Courtois pakte zij anders uit. Hun concert leek ontleend aan kamermuziek, maar dan wel van de afwijkendste soort. Er werd voornamelijk gestreken, maar evengoed gehamerd, geslagen en geklopt, waardoor elke mogelijke emotie aan de twee strijkinstrumenten werd ontrukt.
Zingen
Bovendien zong Joëlle Léandre ook. En hoe. Ze riep de ene keer de sfeer op van rouwende Oosteuropese vrouwen aan het sterfbed van een dierbare, een andere keer van kakelende kippen die moeten worden gevoerd. Vincent Courtois sloot beeldend aan, door tijdens zijn gestreken spel te draaien aan de stemknoppen van de cello, waarbij het ontstane valse geluid de stem van Léandre een stevige bagagedrager bood.
Het was niet allemaal vrijheid-blijheid die de Zomerjazzfietstour 2014 uitrolde. In het Harkemakerkje in Aduard vertroetelden altsaxofonist Gianni Gebbia en Diego Spitaleri de melodie. Letterlijk en figuurlijk. Want in de twintig jaar die zij samenwerken, hebben zij een Melody Book samengesteld, waarin oude luitmuziek even logisch klinkt als de geesteskinderen van voormalig Soft-Machinedrummer Robert Wyatt. Het optreden van dit duo moet voor heel wat minder geoefende oren een ware verademing zijn geweest. 
Wolfert Brederode probeert in de kerk van Ezinge te komen voor zijn concert met Susanne Abbuehl. Fietspaden en het aanbieden van lokale groenten zijn kenmerkend voor de ZJFT.
Dat was zeker ook het concert van een ander duo: zangeres Susanne Abbuehl en pianist Wolfert Brederode. Maar interessant, nou nee. De Zwitserse Abbuehl gaf de zoveelste visie op De Liefde. Maar je moet wel over héél brede opvattingen beschikken om mee te gaan in haar persoonlijke verhaaltjes. Susanne Abbuehls perfectie zit in elke ademtocht, maar dat is het 'm juist: het is te mooi om waar te zijn. Gelukkig dat Wolfert Brederode aan haar zijde vertoefde. Natuurlijk kon hij niet buiten het concept treden, maar zijn bedachtzame wijze van spelen, schaafde de té secuurste kantjes van dit concert enigszins bij.
In alweer een kerk, ditmaal in Den Ham, speelden de accordeonisten Tuur Florizoone en Didier Laloy. De belangstelling voor dit concert was overrompelend. Mensen zaten op de koude tegelvloer of hingen tegen de muren van dit godshuis. Maar wie binnen was geraakt kreeg waar voor zijn geld. Het concert zette in alsof het kerkorgel bespeeld en kreeg een vervolg als ware het een pelgrimstocht naar het Walhalla van Alle Muziek. Met een diatonische accordeon (waarop toonladders kunnen worden gespeeld met hele en halve toonafstanden) en een chromatische (alleen halve toonafstanden) werden elkaars mogelijkheden ten volle afgetast en viel de muziek nauwelijks te rubriceren. Vrije improvisaties waren de lasstukken tussen de vele muziekstijlen die de twee accordeonisten aanstipten.
Proloog
De Zomerjazzfietstour wordt al geopend de avond voor de laatste zaterdag van augustus. Dat gebeurt telkens op een andere locatie. Dit jaar was de Proloog in het fantastisch mooie Platformtheater in Stad Groningen. Daar traden vocaliste Maggie Nicols, gitarist David Chevalier en slagwerker Dennis Charolles op en na hen het trio Xalam. De uit het Britse avant-gardemilieu voortkomende Maggie Nicols had deze avond alleen maar standards op haar repertoire. Echter zodanig vocaal én instrumentaal bewerkt, dat ze een volstrekt nieuw leven kregen.
De zangeres opende het concert met een vrije stemimprovisatie, waaruit Bob Dylan's 'The Times They Are -Changin'' plotsklaps opbloeide. Een stuk van Georges Brassens ging over vriendschap, hoewel er dat niet aan af was te horen. 'I've Been Loving You Too Long' van Otis Redding ondersteunde Maggie Nicols al tappend en in 'Superstition' van Stevie Wonder haalden gitarist en slagwerker voor het laatst ongenadig uit.
Ud-speler Brandon Terzic van Trio Xalam en Maggie Nicols tijdens de proloog in het Platformtheater. De kerk van Aduard waar op dat moment Joëlle Léandre en Vincent Courtois optraden.
Xalam, bestaande uit altsaxofonist/klarinettist/fluitist Matt Darriau, udspeler Brandon Terzic en percussionist Matt Wilmer, verbaasde van de eerste tot de laatste noot. Dat kon grotendeels op het conto worden geschreven van Terzic, die op zijn ud dezelfde virtuositeit aan de dag legde als wijlen Paco de Lucia op een gitaar. Het trio hield het nogal eens bij zich herhalende patronen, die minutieus werden uitgewerkt. Vele muziekstijlen kwamen voorbij, waarbij die uit de West-Afrikaanse mwanga-traditie de meeste indruk maakte.
Organisator en programmeur Marcel Roelofs krijgt het steeds maar weer voor elkaar verrassende muzikale combinaties te smeden, achtentwintig jaar lang al. Vrije jazz staat daarbij altijd voorop. "Misschien programmeer ik wel wat ik zelf leuk vind", gniffelt hij. Waar of niet, de Zomerjazzfietstour is in elk geval in Groningen een begrip geworden. Je kunt er wie dan ook op aanspreken, iedereen kent het bestaan van het evenement. Dat is wellicht ook de verklaring, waarom zoveel mensen op die laatste zaterdag van augustus op de fiets stappen. En heus niet alleen doorgewinterde jazzliefhebbers.
Kerk en schuur
Onder de fenomenale wolkenpartijen boven het platte boerenland in het Reitdiepdal, ten noordwesten van de stad Groningen, trekken eindeloze rijen fietsers van kerk naar kerk, van schuur naar schuur en van kerk naar schuur. Soms valt er een bui, soms schijnt de zon, maar altijd blijft de wil om de keiharde wind te trotseren. Naar de volgende verrassingen die Marcel Roelofs heeft samengebracht tussen Garnwerd en Adorp, tussen Saaksum en Aduard en tussen Niehove en Den Ham.
En ondertussen pikken ook de door het jaar beslist eenzame agrariërs en bewoners langs de routes, een zakcentje mee van de stroom fietsers. Via zelfgemaakte kraampjes of gewoon vanaf tafels worden tegen vriendschapsprijsjes onder meer honing, kazen, sapjes, zelfgekweekte groenten, eigengemaakte jam en Groninger koeken te koop aangeboden. Koek en zopie derhalve op het Groningse platteland. Midden in de zomer. Waar het ijs geen moment wordt gemist, omdat jazzmuziek van de zuiverste soort hart en ziel van bijna tweeduizend fietsers verwarmt en bovenal ontroert.