CONCERTRECENSIE. ‘Happy End’, afscheidstournee Willem Breuker Kollektief. Laatste try-out, Leidse Schouwburg Leiden, 7 november ’12
beeld: Gemma Kessels
door: Rinus van der Heijden

Wie Willem Breuker nog eens wil zien vlammen als musicus, kan tot aan het einde van het jaar terecht bij het Willem Breuker Kollektief. Niet dat de in 2010 overleden componist, arrangeur en orkestleider is gereïncarneerd. Nee, maar hij speelt er op zijn tenorsaxofoon tijdens een bij leven opgenomen filmfragment waarlijk de sterren van de hemel. Daarmee ten overvloede aantonend, dat zijn overlijden een onherstelbaar gat heeft geslagen in de loop van de vaderlandse improvisatiemuziek.

Het Willem Breuker Kollektief met onder meer Loes Luca en trompettist Andy Altenfelder tijdens de laatste try-out van 'Happy End'  in Leiden.

Het filmfragment maakt deel uit van het muziekspektakel ‘Happy End’, waarmee het Willem Breuker Kollektief een einde maakt aan zijn bestaan. Na de dood van de orkestleider zijn er geen nieuwe composities meer voorhanden en in herhalingen vallen daar hebben de elf musici een broertje dood aan. Dus is er nu de start van een afscheidstournee die duurt tot eind van dit jaar. En dan is het gebeurd: dan is de volstrekt unieke muziek van Willem Breuker alleen nog te beluisteren vanaf plaat of cd.

‘Happy End’ kreeg de tournee als titel mee. Sarcastisch zoals de hele bodem van het Breuker-oeuvre, want zo gelukkig hoef je met het besluit om te stoppen niet te zijn. Maar als je dat stoppen als een gegeven beschouwt, dan komt er aan iets heel moois een gelukkig einde, dat dan weer wel. ‘Happy End’ verwijst ook naar de gelijknamige musicalkomedie van Bertold Brecht en Kurt Weill die in 1929 in première ging. Brecht, Weill, Eisler, vakbroeders die Willem Breuker o zo vaak inspireerden voor al zijn moois.

Variété
‘Happy End’ loopt over van de invloeden van voornoemde drie, maar ook van jazz, variété, eigentijdse gecomponeerde muziek, harmonie- en fanfareklanken, opera, operette, volksmuziek, ja, welke stijlen kwamen niet aan Breukers zo creatieve geest voorbij? Het project telt tien Breukerstukken, uit de periode vanaf de oprichting in de zomer van 1974 tot 2010, het jaar van zijn dood.

Deze composities worden afgewisseld met een soort mini-opera’s, vertolkt door Loes Luca en Peter Bolhuis. De teksten of inspiraties voor die tussenstukken komen van mensen als jazzmusicus Hans Dulfer, cabaretier Freek de Jonge, violiste Vera Beths, regisseur/artistiek leider Leonard Frank en componist/musicoloog Konrad Boehmer. Bandlid Bernard Hunnekink zette ze op muziek. Luca en Bolhuis zingen ze, spreken ze uit, vertolken ze. De eerste nogal melig en tamelijk onverstaanbaar, de andere volmondig en overtuigend. Maar samen creëren ze een hoogtepunt in het liefdesduet uit Breukers ‘La Plagiata’, waarin Peter Bolhuis als levensgrote lul verkleed, de rijke jaren zeventig indringend in de herinnering brengt.

‘Happy End’ wordt aangekondigd als een ‘uniek muziekspektakel’. Dat mag je met een korreltje zout nemen, omdat je bij spetakel vaak denkt aan het anarchistische muziektheater en de verkleedpartijen, die de eerste twee decennia van het Willem Breuker Kollektief kenmerkten. Zoals slagwerker Rob Verdurmen het verwoordt: “Daar ging het toen om, later meer om de noten.” Die zijn er nu dan vooral: strakke orkestpartijen stoeien met onverwachte wendingen, met tempowisselingen, met zorgeloos springen van de ene naar de andere muziekstijl. Maar ook met daverende soli van alle bandleden, de blazers vóór de groep staand, de ritmesectie gekluisterd aan de instrumenten.


Contrabassist Arjen Gorter is een van de oudste bandleden. Peter Bolhuis in een mini-opera. Loes Luca solo.

Tijdens die soli worden op twee projectieschermen boven het podium beelden en teksten vertoond van degene die op dat moment aan de beurt is. Zo worden voor wie ze nog niet kent, alle groepsleden voor een laatste keer voorgesteld. Een mooie vondst en dat geldt ook voor de historische foto’s van Pieter Boersma, die op drie schermen achter het orkest elkaar in volle vaart afwisselen.

38 jaar
‘Happy End’ is een mooi slot van een orkest dat 38 jaar bestaat. Aan het project is niets kunstzinnigs aan, ook al wordt die suggestie gewekt. Gelukkig maar, want Breuker en zijn band waren/zijn al kunstzinnig genoeg van zichzelf. ‘Happy End’ is veel meer een  waardig afscheid van een unieke bandleider, vriend, musicus en muzikale mafkees.

Het unieke zit onderhuids in ‘Happy End’ verscholen: het stemt verdrietig dat nu een periode in de geschiedenis van de geïmproviseerde muziek wordt afgesloten, die alle kunsten in Nederland ooit heeft omarmd. Toneelgroep Baal is er een van de opponenten van, evenals de films van Johan van der Keuken en die ene van van Paul Verhoeven: ‘Keetje Tippel’. Maar ook cultureel centrum De IJsbreker, Stichting Jazz in Nederland,  platenlabel BVHaast, de Instant Composers Pool en het Bimhuis zijn onlosmakelijk met Willem Breuker verbonden.

Niet alleen met zijn persoon, ook met het onvergankelijke dat hij naliet: zijn Kollektief. Want voor wie of wat hij ook werkte, zijn ervaringen zijn in de muziek van het Kollektief opgeslagen. Nu stopt het over enkele weken, maar – we merkten het al op – het orkest is  onvergankelijk. Het heeft er de schijn van dat met de opheffing van zijn Kollektief, de begrafenis van Willem Breuker opnieuw plaatsvindt. Als dat zo is, dan is eenieder die zijn muziek koestert, verplicht naar het theater te gaan om bij deze uitvaart aanwezig te zijn. Bloemen en zakdoeken mogen worden thuisgelaten: die strooien het Willem Breuker Kollektief, Peter Bolhuis en Loes Luca zelf wel kwistig in het rond. Gaat dat zien!

• Data en speelsteden theatertournee Happy End: www.willembreukerkollektief.nl