CONCERTRECENSIE. Jan Menu met 'Dutch Songbook', Porgy en Bess, Terneuzen, 24 oktober 2010
beeld: Arno van Looij
door: Mischa Beckers

De van oorsprong Zeeuwse jazzmuzikant Jan Menu wordt beschouwd als toonaangevend op de baritonsaxofoon. Dit najaar speelt hij Nederlandse liedjes die het in zich hebben een jazz standard te worden. Het bijbehorende album kreeg de titel 'Dutch Songbook' in navolging van het American Songbook, waaruit vele jazzmuzikanten putten. Zondag speelde Menu in Porgy en Bess in Terneuzen en presenteerde er de cd.


Het Dutch Songbook werd door het Jan Menu Quartet voor het eerst gepresenteerd in Porgy en Bess in Terneuzen.

Een primeur want het album is nog niet landelijk gepresenteerd. De Terneuzense jazzclub kreeg een speciale prerelease. Daar had Menu alle reden voor. Veel familie en vrienden komen uit Terneuzen, met Porgy en Bess heeft hij sowieso een speciale band en, een gedeelte van het idee voor 'Dutch Songbook' ontstond er. Bij Trudy Tol van restaurant De Tollebol draaide hij tot diep in de nacht vele Nederlandse liedjes en leerde daar nummers kennen die hij ‘als jazzmuzikant anders nooit gehoord had’.

Het idee voor het 'Dutch Songbook' leefde al een flinke tijd bij de saxofonist. Hij toerde jarenlang met Greetje Kauffeld en Peter Nieuwerf. Dat hielp hem op weg. Zij kennen enorm veel liedjes. Menu zat veel met ze in de auto en daar spraken ze uren over die muziek. De saxofonist kende van veel stukken de jazzuitvoering maar zij wisten steeds waar het oorspronkelijk vandaan kwamen. Menu werkte het concept verder uit met pianist Jasper Soffers. Een jaar lang zochten ze naar liedjes die de naoorlogse periode beslaan tot nu, en wisselden er ideeën over uit. Samen selecteerden ze de stukken, schreven arrangementen en besloten met wie ze gingen opnemen.

Het kwartet - met naast Menu, Jasper Soffers op piano, Clemens van der Feen op bas en drummer Hans van Oosterhout - opende in Terneuzen met het uit 1957 stammende - “in die tijd wonnen we nog songfestivals”- 'Heel de wereld', bekend van Corrie Brokken. Het kwartet straalde meteen kwaliteit uit. Van der Feen liep soepeltjes en zette met Van Oosterhout een lichte, romantische swing neer. Kat in het bakkie voor Menu die daar snelle improvisaties overheen zette. De dynamiek in zijn spel ontbrak toen nog wat. Opvallend was dat Menu die dynamiek beter leek te vinden op sopraansaxofoon. Bij het passionele 'Margootje' sloeg de vlam even in de pan. Menu had het stuk tot de essentie van slechts drie akkoorden teruggebracht en zowel de saxofonist als Soffers improviseerden er vol vuur over. “En toch is het een liedje hoor”, meldde hij nadat hij naar tevredenheid de grenzen van het stuk verkend had. Maar ook in de langzamere nummers, het gros van de set, kwam de sopraansax goed tot zijn recht. Alleen al de openingsnoten van 'De twips' van Annie M.G. Schmidt en Harry Bannink, langgerekt en vol melancholieke vibrato, waren adembenemend.

Wanneer heeft een stuk het in zich een jazz standard te worden? Menu stelt: “Eén van de belangrijkste redenen is dat de melodie overeind moet blijven zonder gezongen tekst. Een op zich mooi nummer als 'Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder' van Ramses Shaffy is op deze manier voor een instrumentalist niet interessant”. Daarom werkte 'Ik zou je het liefste in een doosje willen doen' - voor Menu al één van de redenen dat hij de cd wilde opnemen - zo goed.


Jasper Soffers, Clemens van der Feen, Jan Menu, Hans van Oosterhout.

Daarnaast moet het harmonisch interessant zijn om over te improviseren, één van de essenties van jazzmuziek. Dat kwam verrassend tot uitdrukking in 'Wat voor weer zou het zijn in Den Haag'. Menu speelde het liedje thuis eindeloos op piano en kwam uiteindelijk tot een versie die leek op wat John Coltrane in de jaren zestig deed met populaire stukken uit die tijd. Van Menu mocht het publiek zelf raden wat voor weer het was maar “wij denken dat het stormt”.

Eén van de hoogtepunten was 'Het laatste wonder' van Spinvis. Menu zocht lang naar popliedjes met een melodie die sterk genoeg bleek. Hij zat de nacht voor de opname nog tot halfvier te ploeteren met het liedje. 's Morgens hoorde hij het toch weer anders in zijn hoofd en zette in tien minuten snel een nieuw arrangement op papier. Dat bleek een schot in de roos. Van der Feen kreeg de hoofdrol en droeg in zijn eentje die melodielijn. Het was een mooi voorbeeld van wat Menu voor ogen had. Melodieën die ook zonder al te veel aankleding of zware arrangementen overeind bleven staan en ruimte boden voor improvisatie. Al hoefde dat laatste niet. Zo bleef ook afsluiter 'Pappie loop toch niet zo snel' - een bewerking van het Amerikaanse 'Daddy Don't You Walk So Fast' - mooi als melodie op zichzelf. Menu liet de pakkende melodie intact maar maakte die ritmisch wat interessanter en zorgde voor een langzame, laid back uitvoering en Van der Feen nam die melodie vloeiend over.

“We hebben vanmiddag niet alleen publiek uit Terneuzen maar ook uit Breskens, Amsterdam, Parijs en San Diego en wat doen wij? Juist, we spelen Nederlandse liedjes”, zei Menu. En het werkte, constateerde een blije Soffers. Want, zo stelde hij, het bleek moeilijk om steeds een passend(e) genre of stijl bij zo'n gekozen melodie te vinden. Voor 'Veel mooier dan het mooiste schilderij' ging hij bijvoorbeeld te rade bij de stijl van Lennie Tristano.

Menu wil de uitvoering van zijn Dutch Songbook over een langere periode spreiden en werkt momenteel ook aan een theaterprogramma ervan. Die staat voor het volgende seizoen gepland. Daar komt wellicht nog beter tot zijn recht wat hij in Terneuzen ook deed: met geprojecteerde beelden de songbooks toelichten. Hoe het van Walt Disney stammende 'Someday my prince will come' door Miles Davis werd geïnterpreteerd of hoe de Nederlandse originelen van Menu's bewerkingen klonken.

De officiële presentatie het Dutch Songbook is in januari in Amsterdam. Menu maakt er dan een speciale avond van en heeft een aantal verrassingen in petto. Tipje van de sluier, Greetje Kauffeld hoorde van dit kwartet de versie van haar 'Wat een dag' en bood direct aan in Amsterdam mee te zingen.